Malatya’da bulunan Alman Körler Misyonu ‘Bethesda’’nın kurucusu Ernst Christoffel, Mustafa Azizoğlu için şunları söylemiştir: ‘Kendisi Malatya Belediye reisiydi. Uzun süre önce Bağdat’tan buraya göç etmiş saygın bir aileden geliyordu. (…) Mustafa Ağa, Bethesda’nın dostuydu. Çalışmaya başladığımızda desteği de başlamıştı zaten. Kurulduğu günden itibaren, özellikle de 1909 Adana Katliamı sırasında her koşulda yanımızdaydı. O dönem Malatya’da da Hristiyan ve misyonerlerin katliamı söz konusuydu. Mustafa Ağa bana, ‘Ben yaşadıkça size bir şey olmayacak,’ dedi.
Oysa sonradan öğrendiğimize göre, katliam listesinde onun ismi bizimkilerin önünde yer almaktaymış! Bethesda’nın savaş başlayana dek nisbi rahat bir ortamda gelişebilmesi, ancak onun iyi niyetli çabalarıyla mümkündü. Biz her zaman çalışmalarımıza böyle dostların dahlini tanrının bir lütfu olarak gördük.’ (Christoffel Ernst: Aus dunklen Tiefen: Erlebnisse eines deutschen Missionars in Türkisch-Kurdistan während der Kriegsjahre 1916-1918. Berlin-Friedenau, Christliche Blindenmission im Orient e.V., 1921, S. 64).
Tehcir döneminde Malatya’da Belediye Başkanı olan Mustafa Ağa’nın tehdit ya da zulüm altında bulunan insanları koruyacak veya yaşam şartlarını olumlu anlamda etkileyebilecek resmi bir yetkisi yoktu. Ancak, Mustafa Ağa’nın Ermeni ailelerini uzun süre sakladığı bilinmektedir.
Mustafa Ağa, Bethesda Misyonunun müdür yardımcısı ve aynı zamanda Ernst Christoffel’in de eniştesi olan Ernst Bauernfeind’ı yaklaşmakta olan tehcir ve katliam konusunda sürekli uyarmaktaydı. Bu konu http://www.aga-online.org/texts/malatia.php?locale=de bulabileceğiniz metinde incelenmektedir. Bu dokümanların büyük bür kısmını Mustafa Ağa’ya borçluyuz.
Mustafa Ağa, tehcir sırasında yaşanan vahşeti bir Alman misyonerine anlatarak bu insanlık suçunun ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. Anlatılanları ilk duyduğunda Mustafa Ağa’nın akli dengesinin yerinde olmadığını, böylesi organize ve insanlık dışı bir davranışın İttihat ve Terakki tarafından uygulanamaz olduğunu düşünen misyoner, sonraları vahşetin gerçek resimlerini günlük tutarak bizlere aktarmayı görev bilmiştir.
1909 yılından itibaren inatla sürdürdüğü etik tavrından dolayı ölüm tehditlerine maruz kalan Mustafa Ağa, 1920 yılında savaştan dönen ve milliyetçi duyguları güçlü olarak bilinen oğlu Ekrem tarafından, namaz kılarken baltayla öldürülmüştür. Cinayete baba-oğul kavgası süsü verilmek istense de, yörede söylenegelen şekliyle, ‘gavurları koruduğu için’ öldürüldüğü bilinmektedir.
Donef, Racho: Righteous Muslims during the Genozide of 1915. Sydney, 2010 Donef, Raço: 1915 Soykırımında Erdemli Davranan Müslümanlar, Sidney, 2010.
Kevorkian, Raymond: Soykırımın İkinci Safhası. Belge Yayınları. İstanbul, 2011
