Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և ՀԱԿ-ն առաջարկում են վերադառնալ կիսանախագահական կառավարմանը

Ծրագիրը ներկայացնում է առաջիկա հինգ տարիներին պետական կառավարման տարբեր բնագավառներում լուծման ենթակա խնդիրների բավականին համապարփակ շրջանակ։ Այն նաեւ պարունակում է արժեքավոր դիտարկումներ արդյունավետ կառավարման այնպիսի սկզբունքների մասին, ինչպիսիք են ներառականությունը, հաշվետվողականությունը, թափանցիկությունը, կարգավորումների պարզեցումը եւ այլն։ Հռչակվում է անհաշտ պայքար կոռուպցիայի դեմ, արտահանման վրա հիմնված, արդար մրցակցային եւ մասնակցային տնտեսության եւ ներդրումային նպաստավոր միջավայրի ստեղծման անհրաժեշտությունը, տեղեկատվական եւ բարձր տեխնոլոգիաները տնտեսության եւ ռազմարդյունաբերության լոկոմոտիվ դարձնելու ռազմավարությունը, ներկայացված են երկրի զարգացման բազմաթիվ այլ հավակնոտ ծրագրային նպատակներ։

Նոր իրավիճակի գլխավոր առանձնահատկությունն այն է, որ թեև ավարտվել է քսանամյա կոշտ ավտորիտարիզմի քաղաքական իշխանության ժամանակաշրջանը, սակայն դեռևս պահպանվում է դրա ստեղծած համակարգի հսկայական ազդեցությունը երկրի քաղաքական, տնտեսական և պետական ու հասարակական կյանքի մյուս բոլոր բնագավառների վրա: Ուստի, առաջիկա տարիները պետք է դառնան մի կողմից փաստացի դեռևս գոյություն ունեցող արատավոր համակարգի ապամոնտաժման և Սահմանադրական կարգի վերականգնման, մյուս կողմից` ապագա զարգացող, ժողովրդավարական, միջազգային հարաբերություններում ամուր մրցակցային դիրքեր ունեցող  Հայաստանի հիմքերի ստեղծման տարիներ:

Առկա իրողությունների թելադրանքով, առաջիկա հինգ տարիների համար Հայ Ազգային Կոնգրեսը առաջնային է համարում արմատական լուծումները հետևյալ ուղղություններով.

1. Հայաստանի հասարակական-քաղաքական համակարգի վերափոխում

ա) Մեկ տարվա ընթացքում իրականացնել Սահմանադրական հանրաքվե` վերադառնալով կիսանախագահական կառավարման համակարգին: Նոր Սահմանադրությամբ նախատեսված կարգով հաջորդ մեկ տարվա ընթացքում անցկացնել հանրապետության Նախագահի ընտրություններ:

բ) Արմատապես փոխել Ընտրական օրենսգիրքը՝ անցում կատարելով, մասնավորապես, 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգի /տե՛ս նաև Կոնգրեսի 04․06․2018 և 23․07․2018 հայտարարությունները/։

գ) Քաղաքական կուսակցություններն ու քաղաքացիական հասարակությունը դիտարկելով որպես ժողովրդավարության և իրավական պետության գլխավոր պատվար, ինչպես նաև պետական կառավարման կադրային դարբնոց, հատուկ քաղաքականություն իրականացնել դրանք առողջացնելու և զարգացնելու ուղղությամբ, մասնավորապես.

– Ընդունել նոր օրենք, տնտեսական և կառավարման բարեփոխումների առաջխաղացմանը զուգահեռ աստիճանաբար ներդնել կուսակցությունների ֆինանսավորման խնդրի լուծման նոր հայեցակարգ՝ պետական ֆինանսավորումից անցում կատարելով հասարակական ֆինանսավորման, կիրառելով կուսակցությունների և հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսավորման Հունգարիայի և Գերմանիայի փորձը: Ըստ այդմ, օրենսդրորեն նախատեսել, որ օրենքով սահմանված ԱԱՀ-ի դրույքաչափի 0.25 տոկոսի չափով հաշվարկված հարկի գումարը տնտեսվարող սուբյեկտները փոխանցում են իրենց նախընտրած կուսակցություններին և հ/կ-ներին, իսկ ֆիզիկական անձանց նվիրատվությունները եկամտահարկի հաշվարկման առումով համարվում են ծախս։

– Հիմնավորապես վերանայել արհմիությունների ձևավորումն ու գործունեությունը կարգավորող առկա օրենսդրական դաշտը, ստեղծել առավելագույն պայմաններ իրական, կենսունակ արհմիությունների զարգացման համար։

դ) Գործարկել հանրային հեռարձակման համար նոր թվային հաճախականությունները, եւ դրանք տրամադրել բոլոր հիմնական քաղաքական եւ հասարակական ուղղությունների դիմողներին։

2. Մրցակցային, ազատական տնտեսության հիմքերի վերականգնում

Այս խնդրի լուծումը կապահովվի հետևյալ պայմանների և առաջնահերթ կոնկրետ քայլերի կատարման դեպքում`

ա) Արմատախիլ անել կոռուպցիան

– Կիրառել կոռուպցիայի դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 20-րդ հոդվածը հետադարձ ուժով` սկսած 1991 թվականից, եւ պետբյուջե վերադարձնել ապօրինի հարստացմամբ ձեռք բերված միջոցները (իրագործումը դիտել անցումային արդարադատության կոնտեքստում)։

– Հիմնավորապես վերանայել բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց և պետական այլ ծառայողների եկամուտների հայտարարագրման համակարգը` կիրառելով միջազգային պրակտիկայում լայնորեն տարածված` հայտարարագրված եկամուտների և իրական ունեցվածքի համեմատական վերլուծության չափորոշիչները:

– Բացառել պետական մարմիններում արտաբյուջետային միջոցների ձևավորումն ու օգտագործումը։

– Հստակ տարանջատել իշխանությունն ու խոշոր գործարարությունը: Օրենսդրորեն սահմանել, որ պետական պաշտոն ստացած խոշոր ձեռնարկատիրոջ բիզնեսը հանձնվում է պետական կառավարման,

– Պետական եկամուտների աճին զուգահեռ, բարձրացնել դատավորների, դատախազների, ոստիկանության և հարկային ու մաքսային ծառայողների աշխատավարձերը։

– ՀՀ ողջ օրենսդրությունը մաքրել կոռուպցիոն ռիսկեր պարունակող բարդ և խճճող ձևակերպումներից` գործարար համայնքն ու քաղաքացուն ազատելով օրենսդրական թակարդներից: Այսուհետ բոլոր օրենքները, կառավարության որոշումներն ու այլ իրավական ակտերը ընդունել միայն կոռուպցիոն ռիսկերի բացակայության վերաբերյալ փորձագիտական եզրակացության առկայությամբ:

բ) Վերացնել ոչ բնական մենաշնորհները, երաշխավորել մրցակցային հավասար պայմաններ բոլոր տնտեսվարողների համար

– Ընդունել հակամենաշնորհային քաղաքականության նոր օրենսդրություն, վերանայել և ընդլայնել տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի գործառույթներն ու լիազորությունները։

– Տնտեսական գործունեության ցանկացած ոլորտում որեւէ ընկերության մասնաբաժինը, բացառությամբ բնական մենաշնորհների, սահմանափակել շուկայի 33.33%-ի չափով: Սահամանափակումը պարտադիր կիրառել լայն սպառման ապրանքների շուկաների համար, իսկ այլ շուկաների վրա տարածել օրենքով:

– Պետական բյուջե մուտքագրել ոչ թե մենաշնորհային հասույթի 2 տոկոսը, այլ 10 և ավելի բարձր տոկոսը՝ այն հաշվով, որպեսզի գանձվի ստացված մենաշնորհային շահույթի 50-95 տոկոսը։ Վերացնել 300 մլն դրամի տուգանքի շեմը։

– Օրենսդրորեն հստակ տարանջատել մեծածախ և մանրածախ առևտուրը` որպես գործունեության առանձին տեսակներ, արգելելով որևէ տնտեսվարողի կողմից դրանց միաժամանակյա գործածումը:

– Խստորեն կանոնակարգել սուպերմարկետների գործունեությունը։ Յուրաքանչյուր ծրագրային ժամանակահատվածի համար սահմանել դրանց ցանցային կետերի ստեղծման նորմատիվներ, առաջ քաշել որոշակի վայրերում դրանց տեղադրման պահանջներ։ Մինչև օրենսդրական նոր պահանջների սահմանումը ստեղծված սուպերմարկետների համար նախատեսել երեկոյան ժամերի աշխատանքի սահմանափակումներ: Դրա հետ մեկտեղ՝ փոքր խանութների կենսագործունեությունն ապահովելու համար, խոշոր քաղաքներում պարբերաբար անցկացնել պարենամթերքի վաճառքի մոբիլ տոնավաճառներ՝ հարկումների կամ պարտադիր վճարումների ցածր մակարդակով։

– Պետական գնումների մասին ՀՀ օրենսդրությունը լրամշակել այն հաշվով, որպեսզի գնումների գործարքների զգալի մասը իրականացվի ՓՄՁ-երի և գյուղացիական տնտեսությունների միջոցով։ Պետական գնումների համակարգը դուրս բերել ֆինանսների նախարարության ենթակայությունից։

– Մշակել հակադեմպինգային օրենսդրություն, որով, մասնավորապես, “ինքնարժեք+ողջամիտ շահույթ” սկզբունքի կիրառմամբ կբացառվի “գնային պատերազմը” տնտեսվարողների միջև:

գ) Վարել գործարարության խրախուսման քաղաքականություն, սահմանափակել պետության միջամտությունը բիզնեսին, ձևավորել բարենպաստ միջավայր ներդրումների համար

– Անհրաժեշտ է վերանայել գործարարության նկատմամբ վերաբերմունքի փիլիսոփայությունը. այն պետք է դիտարկվի ոչ միայն որպես պետական եկամուտների ապահովման աղբյուր, այլ նախևառաջ` որպես երկրի զարգացման ու հզորացման, քաղաքացիների բարեկեցության ապահովման գլխավոր գործոն։

– Հարկային ռեժիմը պետք է կայուն լինի յուրաքանչյուր երեք տարվա կտրվածքով: Բացառել այդ ժամանակահատվածում հարկային վճարումների ավելացում, կամ հարկային ռեժիմի ծանրացում նախատեող օրենսդրական փոփոխությունները։

– Կիրառել բիզնես-պետություն հարաբերություններում փոխադարձ վստահության վրա հիմնված հարկային վարչարարություն` “չխանգարել” սկզբունքով: Հարկային վարչարարությունը պետք է նպատակաուղղված լինի ոչ այնքան ֆիսկալ արդյունքների, որքան սահմանված խաղի կանոնները բոլորի կողմից պահպանելու երաշխավորմանը: Վերացնել հարկային պլանային ստուգումների պրակտիկան, դրանք կատարել միայն ուսումնասիրությունների արդյունքում և օպերատիվ տվյալների հիման վրա ձեռք բերված` էական խախտումների վերաբերյալ տեղեկատվության առկայության պարագայում: Տնտեսվարողներին տալ արձանագրված տուգանքները տարաժամկետ վճարելու հնարավորություն: Նորաստեղծ բիզնեսի կողմից թույլ տրված առաջին խախտումները դիտարկել որպես թերություն` սահմանափակվելով զգուշացումներով:

– Լիովին պարզեցնել հարկային եւ մաքսային համակարգը, հարկատեսակների թիվը 15-ից իջեցնել 6-ի (շահութահարկ, եկամտահարկ, ակցիզային հարկ, ավելացված արժեքի հարկ, տեղական հարկ, ինչպես նաեւ մաքսատուրք): Շրջանառության հարկը կիրառել միայն որպես փոխարինող հարկ:

– Նախատեսել Ավելացված արժեքի հարկի աստիճանական` պետական եկամուտների աճին համամասնորեն, իջեցում մինչև 15 տոկոս:  Սահմանել, որ արտահանվող ապրանքների և ծառայությունների համար վճարված ԱԱՀ-ի` պետության կողմից վերադարձի ուշացումը ենթակա է տուգանքի: ԱԱՀ-ի հաշվարկումն ու վճարումը կախվածության մեջ դնել ոչ թե ապրանքների ներկրման փաստից, այլ գործունեության արդյունքներից: Սպասարկման ծառայությունները ազատել ԱԱՀ-ից, նրանց համար սահմանելով հարկման այլ կարգ:

–  Մաքսային հսկիչ գները սահմանել նվազագույն սակագնով:

–  Բացառել տնտեսվարողներին շրջանառու միջոցներից զրկող գերավճարների գանձման պրակտիկան:

– Անհետաձգելի խնդիր համարել պետության վերահսկողությամբ 5-10 մեծածախ գյուղատնտեսական շուկաների ստեղծման ծրագիրը:

– Առնվազն 10 անգամ կրճատել գործունեության թույլտվություն ստանալու տեսակների ցանկը։

– Ներդրումների խրախուսման նպատակով, 1-5 միլիոն ԱՄՆ դոլարի հասնող ներդրում կատարած ընկերություններին 2 տարով, իսկ 5 միլիոնից ավելի ներդրում կատարածներին՝ 5 տարով ազատել շահութահարկից: Վերաներդրվող շահույթը նույնպես ազատել շահութահարկից: Ինովացիոն բիզնեսը ազատել շահութահարկից առաջին 2 տարիների համար, հետագա 5 տարիներին այդ գումարները բյուջե մուծելու պայմանով։

– Գյուղատնտեսական բոլոր ռեգիոններում ձևավորել 20 տոկոս պետական մասնակցությամբ գյուղատնտեսության սպասարկման ագրոկայաններ (ներառյալ մեքենա-տրանսպորտային պարկը)` հետագայում պետական բաժնեմասը վաճառելու և գյուղացիական կոպերատիվներ հիմնելու նպատակով:

դ) Էապես կրճատել ստվերային տնտեսությունը

– Ստվերային տնտեսության կրճատման գլխավոր պայմանը` գույքի և եկամուտների հայտարարագրման համընդհանուր համակարգի ներդրումն է: Ստվերի դեմ պայքարից զատ, այդ համակարգն ապահովում է եկամուտների հարկման արդարությունը և նպաստում է լարվածության մեղմմանը` սոցիալական ծայրահեղ բևեռացվածության պայմաններում: Միևնույն ժամանակ, մինչև եկամուտների հայտարարագրման համընդհանուր համակարգի ներդրումը, անհրաժեշտ է եկամտահարկի հարկման բազան նվազեցնել օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափով:

– Առաջիկա երեք տարիներին հասնել Հարկեր/ՀՆԱ 23 տոկոսի, իսկ հինգ տարվա կտրվածքով՝ մինչև 25 տոկոսի հարաբերակցությանը։

ե) Վարել արտահանման խրախուսման հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություն

– Ստեղծել արտահանման զարգացման նախարարություն, որի գլխավոր խնդիրները կլինեն համաշխարհային տնտեսության զարգացման միտումների վերլուծությունը, տեղական արտադրանքի իրացման շուկաների ուսումնասիրությունը, խորհրդատվությունների տրամադրումը, արտահանման խթանման օրենսդրական նախագծերի մշակումը:

– Ձևավորել արտաքին առևտրի և ներդրումների պետական բանկ` արտահանման վրա հիմնված արտադրությունները և Հայաստանում երկարաժամկետ ներդրումները վարկավորելու գործառույթով:

–  Վարել դրամավարկային այնպիսի քաղաքականություն, որը բացառում է դրամի արհեստական արժեւորումը եւ ուղղված է արտահանման խրախուսմանը:

զ) Ռազմավարական հեռանկարային ծրագրեր

Մենք իրագործելի խնդիր ենք համարում ռազմավարական չորս ուղղությունների զարգացումը, այդ թվում․

ա) Նկատի ունենալով Հայաստանում քիմիական արդյունաբերության առկա տեխնիկական հզորությունները, գիտական և կադրային կարողությունները, Նաիրիտի, Վանաձորի քիմմանրաթելերի և Երևանի քիմռեակտիվների գործարանների հետ կապված խնդիրները, մշակել պետության մասնակցությամբ ներդրումային ծրագիր` այդ բազայի հիման վրա գազի հումքով պլաստմասե առարկաների և պարարտանյութերի արտադրություն զարգացնելու համար։

բ) Հաշվի առնելով Հայաստանի էներգակախվածության հաղթահարման կենսական նշանակությունը, վարել այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացման քաղաքականություն՝ հիմնված արևային, հողմային և ստորգետնյա ջրային ռեսուրսների էներգետիկ հզորությունների վրա: Նպատակ դնել վերականգնվող էներգառեսուրսների հաշվին արտադրվող էլեկտրաէներգիայի տեսակարար կշիռը ավելացնել տարեկան 4   տոկոսային կետով։

գ) Կազմել Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման ռազմավարական ծրագիր`շեշտը դնելով բարձր տեխնոլոգիաների մասնագետների պատրաստման կրթական ծրագրերի վրա` մտավոր սեփականությունը դիտարկելով որպես ազգային հարստություն։

դ) Տուրիզմը դիտարկել ռազմավարական զարգացման ուղղություն և այդ նպատակով՝

– Հարկային գործիքների կիրառմամբ էապես կրճատել Զվարթնոց օդանավակայանի կողմից մատուցվող սպասարկման ծախսերը` ավիափոխադրումների ծառայությունների արժեքը էապես նվազեցնելու նպատակով։

– Առաջիկա 10-15 տարիներին հյուրանոցների կառուցումը ազատել հարկերից, իսկ գործունեության առաջին 5 տարիների համար սահմանել նվազագույն հարկեր։

– Նախկին տեսքով վերականգնել քանդված պատմական հուշարձանները, ինչպես օրինակ` Զվարթնոցի տաճարը, Ամբերդը, Արտաշատի արքայական պալատն ու թատրոնի շենքը և այլն։

– Վերականգնել Երևանի, Գյումրու, Գորիսի և մյուս բնակավայրերի հին թաղամասերը։

– Ձևավորել տուրիզմի զարգացման համար անհրաժեշտ մյուս ենթակառուցվածքները։

3. Դատաիրավական համակագի վերափոխում, արդարության հաստատում

ա) Որպես առաջնային քայլ դատական համակարգը պետք է մաքրել, ազատել դատավորի բարձր կոչումը վարկաբեկած, կոռումպացված ու կամակատար դատական կադրերից: Շինծու ու կեղծ մեղադրանքներով անմեղ անձանց կալանավորած ու դատապարտած, ՀՀ քաղաքացու սահմանադրական իրավունքներն ու ազատությունները գիտակցաբար ու միտումնավոր ոտնահարած բոլոր դատավորները, օրենքով սահմանված կարգով, ոչ միայն պետք է հետ կանչվեն իրենց զբաղեցրած պաշտոններից, այլեւ պատասխան տան դատարանի առաջ:

բ) Անցումային արդարադատության կիրառում․ ստեղծել Արդարության վերականգնման միջգերատեսչական հանձնաժողով, որում կընդգրկվեն ԱԺ պետա-իրավական հանձնաժողովի, Բարձրագույն դատական խորհրդի, դատախազության, արդարադատության նախարարության, ոստիկանության, ԱԱԾ-ի, ՄԻՊ գրասենյակի ներկայացուցիչներ: Հանձնաժողովը պետք է` ա) վեր հանի մարտիմեկյան ոճրագործության ընթացքում քաղաքացիների ազատությունների և իրավունքների ոտնահարման բոլոր փաստերը, բ) պարզի և հաշվառի տուժողների շրջանակը, գ) առաջարկի անհրաժեշտ օրենսդրական փոփոխություններ և ձեռնարկի կոնկրետ քայլեր քաղաքացիների իրավունքների վերականգնման ուղղությամբ: Պետությունը պետք է երաշխավորի, որ քաղաքացիները կվերականգնվեն աշխատանքում, հնարավորություն կստանան վերականգնելու սեփականության և բիզնեսի նկատմամբ իրավունքները, կամ կստանան համարժեք փոխհատուցում` կրած զրկանքների դիմաց:

Ի հավելումն ասվածի, մեր հասարակության և նոր կառավարության ուշադրությունն ենք հրավիրում կառավարման տարբեր բնագավառներում բարեփոխումներ իրականացնելու Հայ Ազգային Կոնգրեսի ամփոփ ծրագրերին, որոնց ավելի մանրամասն ծանոթանալու համար կարդացեք www.anc.am կայքում տեղադրված հետեւյալ փաստաթղթերը:

– Առողջության պահպանման քաղաքականության հիմնադրույթներ

– ՀՀ հանրակրթության հեռանկարային զարգացման ծրագիր

– Մշակութային մանիֆեստ

– Ազգային էկոլոգիական անվտանգության հայեցակարգ

– ՀՀ բարձրագույն կրթության եւ գիտության զարգացման հեռանկարային ծրագիր

– Դատաիրավական բարեփոխումների հայեցակարգ

– Արդյունաբերության զարգացման ծրագիր

– Գյուղատնտեսության խթանմանն ուղղված հրատապ միջոցառումներ