Սարգիս Կասյանը (Տեր-Կասպարյան) եղել է Բաքվում ձևավորված Հայհեղկոմի նախագահը:
Ծնվել է 1876թ. հունվարին, Շուշիում:
Հայրը՝ ուսուցիչ և առևտրական Հովհաննես Տեր-Կասպարյանը, բազմանդամ ընտանիքով տեղափոխվում է Բաքու:
Մինչև 1900 թվականը Սարգիս Կասյանը սովորում է Բաքվում, ապա ուսումը շարունակում Եվրոպայում: Ավարտում է Լայպցիգի առևտրական ինստիտուտը և Բեռլինի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետը:
1904 թվականին վերադառնում է Բաքու: Սկզբնական շրջանում հարում է Հնչակյան կուսակցության ձախ թևին։
1905-1906 թթ. մասնակցում է ՌՍԴԲԿ Բաքվի կոմունայի հայկական ենթաբաժնի ստեղծմանը:
1906-ին Կասյանը Լյուդվիգ Կնունյանցի և Պետրոս Մնացականյանի հետ հիմնադրում է «Բանվորի ձայնը» հայերեն առաջին բոլշևիկյան թերթը։
Գերմաներենից հայերեն է թարգմանում Մարքսի ու Էնգելսի ՙԿոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը՚ և Էնգելսի ՙԿոմունիզմի սկզբունքները՚ գրությունները:
Թիֆլիսում Ստեփան Շահումյանի նախաձեռնությամբ հրատարակում է «Կայծ», «Նոր խոսք» թերթերը։ Սպենդարյանի հետ մասնակցում է «Լիստոկ-կոպեյկա» ռուսերեն պարբերականի հրատարակմանը: 1914-ին Բորյանի, այլ բոլշևիկների հետ Թիֆլիսում հրատարակում է «Մեր խոսքը» շաբաթաթերթը։
1914-1917-ին անց է կացրել ռուսական աքսորավայրերում։
1917-1920-ին եղել է՝ ՌԿ(բ)կ Կովկասյան երկրկոմի անդամ, 1919- 1920-ին՝ քարտուղար։
Մասնակցում է Հայաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունների սեպտեմբերյան անլեգալ խորհրդակցությանը (1919) և առաջին անլեգալ կոնֆերանսին (1920 թվականի հունվար), ընտրվում Արմենկոմի նախագահ, 1920 թվականիի նոյեմբերին՝ Հայհեղկոմի նախագահ։
Նա Խորհրդային Հայաստանի առաջնորդ եղավ ընդամենը մի քանի ամիս: Այս ընթացքում էր՝ 1921-ի փետրվարին, որ տեղի ունեցավ մի քանի տասնյակ հայ գործիչների և զինվորականների կացնահարումը Երևանի բանտում:
1920-30-ական թթ. բարձր պաշտոններ է զբաղեցրել Անդրֆեդերացիայի (Հայաստան, Վրաստան, Ադրբեջան, 1922-1936) կազմում:
Սպանվում է 1937-ին՝ դառնալով Ստալինյան տեռորի զոհերից:
Գրող Բախշի Իշխանյանը Կասյանի մասին գրել է.
«[1920թ. դեկտեմբերի 4-ին մեր լսած նորությունն այն էր, որ հեղկոմի նախագահ Կասյանը և զինվորական կոմիսար Ավիս Նուրիջանյանը Դիլիջանից եկել են Երևան:
Կասյանը նախկին հնչակյան էր` վաղուց անցած բոլշևիկների շարքերը: Նա բնավորությամբ բարի ու չափավոր, Հայաստանի առանձնահատկություններն ըմբռնող ու գնահատող մարդ էր: Բայց ի՞նչ նշանակություն ունեին այդ բարեմասնությունները, եթե նա չափազանց կամազուրկ, մտավախ ու թուլամորթ էր, բացարձակապես զուրկ որևէ ազդեցությունից սեփական ընկերների շարքերում, ուր «հայր սարկավագ» ծաղրական մականունն էր վաստակել: Կարծես նրան կառավարության գլուխ էին նշանակել` ավելի շուտ հարգելով տարիքը, քան շնորհքն ու ընդունակությունը:
Այլ տիպ էր Ավիսը: Նա Հայաստանի Հերոստրատն էր: Մշտաբորբոք ուղեղի ազդեցության տակ գործող մի հիվանդ դեմք երիտասարդ ուսանող, կատարյալ սադիստ ու դեգեներատ, մինչև 1918 թ. կեսերը դեռևս մոլեռանդ դաշնակցական, իսկ հետո, … աշխատում էր ամեն մի լպիրշ ու ստորաքարշ արարքով իր ծնող ռուսներին ցույց տալ, որ ինքը ուղղափառից էլ ավելի մոլեռանդ ու հավատարիմ անդամ է: Ավիսները կառավարեցին Հայաստանը ու կանխորոշեցին նրա քաղաքական բախտը, այլ ոչ կասյանները: Եվ ավիսների նման տիպերն էին խրախուսանքի ու գովքի արժանանում կենտրոնից, որովհետև ինքը` բոլշևիկյան վարչակարգը, որպես տիրող համակարգ, հիմնվել և առաջ էր ընթանում ավիսների միջոցով»:
Այս տեքստը գրվել է ինտերնետի բաց աղբյուրներից
Լուսանկարում՝ Սարգիս Կասյանի անունը հավերժացնող գիր Երևանի Աբովյան փողոցում
