Այսօրվա Կիրանց գյուղի բնակչության թվաքանակի մասին առաջին հստակ տեղեկատվությանը հանդիպում ենք 1831 թվականին: Զավեն Կորկոտյանի “Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)” աշխատության մեջ նշվում է, որ 1831-ին գյուղը ունեցել է 171 բնակիչ, բոլորն էլ հայ:
Կիրանցը գտնվում է Տավուշի մարզի Իջևանի շրջանում՝ Երևան-Թբիլիսի միջպետական մայրուղու վրա: Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է, հիմնադրվել է չորրորդ դարում: Նախկինում գտնվել է ներկայիս Կիրանցի վանքի շրջակայքում և եղել է խոշոր բնակավայր՝ Կունեն անվանումով։
Կունենը տարածվել է Կիրանց գետի երկու կողմերում։ Կունենը վերահիմնվել է 1600-ականների սկզբներին եւ գրավել բավականին ընդարձակ տարածություն։ Պահպանվել են հինգ եկեղեցական շենքի (որոնցից երկուսը կանգուն են, իսկ երեքի միայն պատերն են մնացել), բաղնիքի եւ բազմաթիվ բնակելի տների մնացորդներ։
Կանգնուն եկեղեցին կառուցվել է 1675 թվականին։ Եկեղեցու շուրջը կա ընդարձակ գերեզմանոց, որը հարուստ է տապանաքարերով և խաչքարերով։ Դրանց մի մասն ունեն 13-րդ դարի արձանագրություններ և ըստ դրանց Կունեն գյուղը մեծապես տուժել է 1236-1243 թվականների մոնղոլական արշավանքների ժամանակ: Եկեղեցիներից երկուսի վրայի արձանագրությունները հուշում են, որ արշավանքներից արդեն մոտ երեսուն տարի անց կունենցիները նոր եկեղեցիներ են կառուցել՝ 1276-ին և 1274-ին: Կունենի երկու թաղամասերն իրար հետ կապված են մինչ օրս կանգուն քարե կամրջով, որը հայտնի է Սրանոցի կամուրջ անվանով։
Կիրանցի բնակչությունը ըստ տարիների, եղել է հետևյալը.
1831 թվական – 171 հոգի
1873 թվական – 227 հոգի
1886 թվական – 294 հոգի
1897 թվական – 273 հոգի (համառուսական՝ ցարական մարդահամար)
1908 թվական – 304 հոգի
1914 թվական – 358 հոգի (Кавказский календарь, Կովկասյան օրացույց)
1916 թվական – 256 հոգի (Кавказский календарь, Կովկասյան օրացույց)
1919 թվական – 305 հոգի
1922 թվական – 214 հոգի
1926 թվական – 227 հոգի (ԽՍՀՄ առաջին մարդահամար), որից 217-ը՝ հայ, 10-ը՝ թուրք
1931 թվական – 299 հոգի
Կիրանցը իր ներկայիս տեղում հիմնվել է 19-րդ դարի վերջերին, բնակիչներն այստեղ են եկել Կունենից, նաև շրջանի այլ գյուղերից: Խորհրդային կարգերի հաստատումից որոշ ժամանակ անց գյուղը վերանվանվել է Գետաշեն:
Պատմական
Կիրանցը մինչև Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը՝ 1918 թվականը, Ելիզավետպոլի (Գանձակ, այսօր՝ Գյանջա) նահանգի Ղազախ գավառի կազմում մաս է կազմել ցարական՝ Ռոմանովների Ռուսաստանի:
1828-ից, երբ ամբողջ Անդրկովկասը Պարսկաստանից անցավ Ռուսաստանին, Անդրկովկասը մինչև 1918-ը մի քանի անգամ ենթարկվել է վարչական վերաձևավորումների: Մինչև Հայաստանի Առաջին Հանրապետության (1918-1920/21թթ.) կազմ մտնելը Կիրանցը Ռուսաստանի կազմում է եղել որպես Վրացական նահանգի (1828-1840), Վրաց-իմերեթական նահանգի (1840-1845), Թիֆլիսի նահանգի (1845-1868) և Ելիզավետպոլի նահանգի (1868-1918) մաս:
Հայաստանի Առաջին Հանրապետության շրջանում ցարական Ռուսաստանի մեջ մտնող Ղազախի գավառը վեճի առարկա է եղել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, այստեղ գրանցվել են հայ-թաթարական բախումներ: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանը այս հատվածում գծվել է համաձայն 1920 թվականի օգոստոսի 10-ի հայ-ռուսական համաձայնագրի: Ինչպես հայտնի է, 1920-ի օգոստոսին Հայաստանը դեռ անկախ էր, մինչդեռ Ադրբեջանը ապրիլին խորհրդայնացվել էր և ենթարկվում էր Մոսկվային:
Խորհրդային տարիներին Կիրանցի բնակչությունը գրեթե չի ավելացել՝ մնալով 300-ի սահամաններում:
Թաթուլ Հակոբյան
Լրագրող, ԱՆԻ կենտրոն
Դիտել նաև՝
