Գյումրու ընտրությունները երկրորդ պլան մղեցին մեկ այլ կարեւոր իրադարձություն՝ արցախցիների բազմամարդ հանրահավաքը Ազատության հրապարակում եւ Հայաստանի իշխանություններին ներկայացրած 12 պահանջները:
Այդ պահանջների մեծ մասը արդար էին: Խորհրդային Հայաստանը եւ նրա իրավահաջորդ Հայաստանի Հանրապետությունը նախաձեռնել են Արցախյան շարժումը 1988-ին, հետեւաբար Երեւանը պարտավոր է հոգալ հայ ժողովրդի այդ հատվածի կարիքները մինչեւ այն օրը, երբ արցախահայերը ինտեգրվեն եւ դառնան ՀՀ քաղաքացիներ:
Արցախցիները Հայաստանի իշխանություններից պահանջում են դադարեցնել իրենց նկատմամբ ատելության քարոզն ու պատժել թշնամանք հրահրողներին: Արդար պահանջ է: Ընդհանրապես, իշխանությունների պարտականությունների մեջ է մտնում ատելության քարոզն ու թշնամանք հրարհրելը կանխելու գործը, անկախ նրանից, թե ով է հայտնվում ատելության թիրախում:
Ապահովել կայուն եւ արժանապատիվ կյանքի պայմաններ Արցախի ժողովրդի համար՝ ներառյալ բնակվարձի աջակցության ծրագրի անվերապահ շարունակություն մինչեւ տվյալ ընտանիքի բնակարանային կարիքի պատշաճ բավարարումը եւ նոր, արդար ու արդյունավետ բնակարանային ծրագրի մեկնարկ:
Սա էլ արդար պահանջ է: Մարդիկ կորցրել են տուն ու տեղը: Ինչպես 1991 թվականից ի վեր, այնպես էլ այսօր Հայաստանը եւ նրա հարկատուն պետք է լինեն հայրենազրկված հատվածի սոցիալական բեռը կրողները:
Մի կողմ եմ թողնում, որ արցախահայությունը հայ ժողովրդի հավաքական մի հատվածն է, մի կողմ եմ թողնում, որ նրանք տուն են կորցրել եւ կարիք ունեն տանիքի: Հայաստանի իշխանությունները խոսում են ժողովրդագրության ցավալի վիճակի մասին, հետեւաբար պետք է ավելի քան 100 հազար արցախահայությանը պահել մեր հանրապետությունում:
Արցախահայության ներկայացրած սոցիալական մյուս պահանջները եւս մեծ հաշվով արդար էին, թեեւ կան մանրամասներ, որոնք պետք է քննարկվեն, եւ դրանց արդյունավետ լուծումներ տրվեն:
Հանրահավաքում հնչած մի քանի քաղաքական պահանջներ ոչ այնքան արդար, որքան իրատեսական չէին: Չի կարելի պետության առաջ դնել պահանջներ, անկախ նրանից Արցախից ես, Սփյուռքից կամ Կապանից, երբ գիտես, որ պետությունը դա չի կարող կյանքի կոչել, անկախ նրանից, թե ով է կառավարության ղեկին:
«Նախաձեռնողական, հետեւողական ու պատասխանատու կերպով իրականացնել իրավական, քաղաքական եւ դիվանագիտական բոլոր հնարավոր քայլերը՝ ապահովելու Արցախի ժողովրդի հավաքական վերադարձը հայրենի հող, այնտեղ անվտանգ, արժանապատիվ, կայուն ու ինքնորոշված կյանքը». այս պահանջը Հայաստանի կառավարությունը չի կարող կյանքի կոչել: Մի պետություն, որը չի կարողանում իր ինքնիշխան տարածքի շուրջ 100 կետեր ներխուժած հակառակորդին հեռացնել, ի վիճակի չէ ապահովելու 120 հազար հայերի վերադարձը:
Այստեղ մի կողմ եմ թողնում, թե ինչ պայմաններում է տեղի ունեցել արցախահայության տեղահանությունը, եւ ինչ դերակատարություն են ունեցել Արցախի իշխանությունները՝ ներառյալ Եվլախի հանդիպման մանրամասները: Հանրահավաքի կազմակերպիչները շատ լավ գիտեն, թե ինչպես է եղել այդ ամենը, եւ ինչի մասին է իմ ակնարկը: Ճիշտ ժամանակն է, որ Եվլախի հանդիպման մասնակիցները խոսեն ու ներկայացնեն ամբողջ իրականությունը: Եթե այդ մասին հրապարակային խոսելը օգտակար չէ, ապա նույնչափ օգտակար եւ արդար չէ բոլոր մեղքերը Հայաստանի վրա բարդելը:
Հանրահավաքի կազմակերպիչները Հայաստանի իշխանություններին հորդորում են Արցախի ժողովրդի հավաքական վերադարձը պահել կառավարության ու միջազգային ատյանների օրակարգում, արցախցիների ճակատագիրը որոշող հարցերում ներգրավել Արցախի օրինական ներկայացուցիչներին, ջանքեր գործադրել Բաքվի բանտերում պահվող հայ գերիներին վերադարձնելու ուղղությամբ:
Այս պահանջի մեջ էլ կան վիճահարույց պահեր: Հայաստանը COP-29 միջազգային խորհրդաժողովին որեւէ մասնակցություն չունեցավ, քանի որ Բաքուն չարձագանեց Երեւանի խնդրանքին՝ ազատ արձակել Ադրբեջանի բանտերում պահվող բոլոր անձանց: Ադրբեջանը խիստ նյարդային արձագանքեց Հայաստանի այս խնդրանքին եւ Երեւանին մեղադրեց Բաքվի գագաթնաժողովը վարկաբեկելու փորձի համար: Սա է իրականությունը՝ անկախ Հայաստանի իշխանությունների հանդեպ վերաբերմունքից: Եվ ասել, որ Հայաստանը ոչինչ չի անում մեր գերիներին վերադարձնելու ուղղությամբ, ուղղակի արդար չէ: Արդար չէ նաեւ խորհրդարանում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ծաղրելով առաջարկել փոխել արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի անունը եւ հետո թիվ մեկ դիվանագետից պահանջել զբաղվել գերիների հարցով:
Հայաստանի պարտավորությունն է ապահովել իր քաղաքացիների պաշտպանությունն ու աջակցությունը աշխարհի որեւ անկյունում, այդ թվում եւ հատկապես Բաքվի բանտերում: Բայց նաեւ պետք է հասկանալ, որ հեշտ չէ պարտված վիճակում բանակցել հաղթանակած կողմի հետ եւ կամք թելադրել:
Եվ վերջում. հանրահավաքի կազմակերպիչները շատ լավ գիտեն, որ Բաքվի բանտերում պահվող առնվազն հինգ հայեր Եվլախի հանդիպման հետեւանքով են հայտնվել պատանդառության մեջ:
Եվլախի հանդիպումից եւ դրան հաջորդած շփումներից հետո Բաքուն Արցախից հայերի անվտանգ հեռանալու համար պայման է դրել հինգ բարձրաստիճան հայերի ձերբակալությունը, այդ թվում՝ Ռուբեն Վարդանյանի, որին տրվել է դրական պատասխան: Այդ պատասխանը տվել են Արցախի՛ եւ ո՛չ Հայաստանի իշխանությունները: Հետեւաբար հրապարակային մեղադրանք հնչեցնելը Հայաստանի իշխանությունների հասցեին գոնե այս հարցում արդար չէ:
Լրագրող, հրապարակախոս, պատմություն հետազոտող, որն առօրյա փաստերը, դրանց վրա հիմնված դատողություններն ու պատմական փորձառությունը հաջողությամբ միահյուսելով ստանում է ուրույն բովանդակություն։
