ԱՆԻ կենտրոնը հրատարակել է «Հերոսների ճամփորդությունը» հատորը արևելահայերենով

Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ կենտրոնը հրատարակել է «Հերոսների ճամփորդությունը» հատորը արևելահայերենով: Այս գիրքը 2021 և 2023 թվականներին ունեցել է անգլերեն երկու հրատարակություն, որոնք իրականություն է դարձրել ԱՆԻ կենտրոնը:

«Հերոսների ճամփորդությունը» հատորը ներառում է նույն ժամանակահատվածի երկու առանձին պատմություն՝ Եղիշե Քաջունու «­Հայ­կա­կան ա­ռան­ձին հա­րվա­ծող զո­րա­մա­սը. զորավար Անդ­րա­նիկ» և Սարդապապատի ճակատամարտի հերոսներից Վաղարշակ Շահինյանի հարցազրույցը արևմտահայերենով, որ արվել է նկարագրվող դեպքերից երեսունհինգ տարի անց, 1953-ին, Նյու Ջերսիում, ԱՄՆ:

Վաղարշակ Շահինյանը 1918-ին իր աշխարհազորային բանակով մասնակցել է Սարդարապատի ճակատամարտին: Շահինյանը ծնվել է 1889-ին, Վանում: 1910-ին մեկնել է ԱՄՆ, սակայն կարճ ժամանակ անց վերադարձել, մտել զինվորական ծառայության և մասնակցել առաջին աշխարհամարտին: Հետագայում նա կրկին մեկնել է ԱՄՆ՝ ծավալելով բիզնես գործունեություն: Մահից հետո՝ 1976 թվականին, նրա աճյունից մի բուռ հող բերվել և ամփոփվել է Սարդարապատի հուշահամալիրի արծիվների ճեմուղու առաջին արծվի մեծադիր քանդակի մերձակա հատվածում: Սարդարապատի հերոսամարտի միակ մասնակիցն է, որ արժանացել է նման պատվի:

Վաղարշակ Շահինյանի հետ հարցազրույցը անգլերենով առաջին անգամ տպագրվել է 2021թ, ապա 2023թ՝ «The Journeys of Heroes: General Antranig, Vagharshag Shahinian» հատորի առաջին և երկրորդ անգլերեն հրատարակություներում, որն իրականացրել է ԱՆԻ կենտրոնը: Արևմտահայերենից այն անգլերենի է վերածել Վաղարշակի թոռը՝ Փոլ Շահինյանը (Վայկոֆ, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ), Պերճ Արազի օգնությամբ:

Զորա­վար Անդ­րա­նի­կի հա­յաս­տա­նյան օ­րագ­րու­թյու­նը (1918 թվականի ապ­րիլ-1919 թվականի ապ­րիլ) արևելահայերենով հրատարակվում է առաջին անգամ:

Նախքան այս հրատարակությունը, որ հնարավոր դարձավ Փոլ Շահինյանի ջանքերի ու օժանդակության շնորհիվ, զորավարի օրագրությունը արևմտահայերենով և մեսրոպյան ուղղագրությամբ հրատարակվել է 1921-ին՝ Բոստոնում՝ «­Հայ­կա­կան ա­ռան­ձին հա­րո­ւա­ծող զօ­րա­մա­սը – Ժե­նե­րալ Անդ­րա­նիկ» խո­րա­գ­րով, Ռամ­կա­վար կու­սակ­ցու­թյան «ԱԶԳ» թեր­թի տպա­րա­նում։

Տասնամյակներ՝ ավելի քան 50 տարի անց, երկրորդ հրատարակությունը տպագրության է պատրաստել օրագրության հեղինակը՝ Եղիշե Քաջունին: Խմբագրման աշխատանքներին նրան օգնել է ընկերը՝ Արամ Հայկազը: Երկրորդ հրատարակությունը լույս է տեսել Նյու Ջերսիում, 1976-ին՝ հեղինակի մահից ամիսներ հետո և կրում է «Անդրանիկի և Հայկական առանձին հարվածող զորամասի հետ» խո­րա­գի­րը։

Արևմտահայերեն երրորդ և արևելահայերեն առաջին հրա­տա­րա­կու­թյու­նը պատ­րաս­տե­լու ըն­թաց­քում որպես հիմք ընդունել ենք 1921-ի հրա­տա­րա­կու­թյունը: Արևմտահայերեն առաջին և երկրորդ հրատարակությունների միջև կան տարբերություններ: Այսպես, «ԱԶԳ»-ի տպագ­րու­թյան մեջ՝ օ­րագ­րու­թյան վերջում, դրված են մի շարք պատմական վավերաթղթերի պատճեններ, ինչպես նաև «ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԿԸ ԽՕՍԻ» հոդվածաշարը, որը լույս է տեսել «Ա­պա­գայ» թերթում: Քաջունու պատրաստած հրատարակությունում այդ հոդվածաշարը տեղ չի գտել: Մենք ևս հարմար չենք գտել այն ներառել մեր արևմտահայերեն երրորդ, անգլերեն առաջին և երկրորդ, ինչպես նաև արևելահայերեն այս հատորում, քանի որ այն ուղղակի կապ չունի Քաջունու օրագրության հետ և վերաբերում է Անդրանիկ- Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն փոխհարաբերություններին:

ԱՆԻ կենտրոնի բոլոր հրատարակություններում տրվել են տասնյակ ծանոթագրություններ, քանի որ Քաջունու օրագրությունից և Վաղարշակ Շահինյանի հարցազրույցից անցել են տասնյակ տարիներ, բազմաթիվ անուններ և տեղանուններ անծանոթ են ընթերցողին և փոխվել են: Քաջունին մարդկանց անունները տալու փոխարեն գրել է անունների սկզբնատառերը և միայն գրքի վերջում տվել ամբողջական ցանկը: Այսպես, Ա. Մ. Մ.-ն Ա­շոտ Մե­լիք-Մու­սյանն է։ Մենք անհ­րա­ժեշտ ենք նկատել հենց տեքստում տալ մարդկանց անուններն ամբողջությամբ:

Եթե ծանոթագրությունը ԱՆԻ կենտրոնինն է, ապա օգտագործվել են այս՝ [] չակերտները:

Վաղարշակ Շահինյանի զրույցում Փոլ Շահինյանը որոշ բացատրություններ է տվել: Բոլոր այդ դեպքերում մենք օգտագործել ենք այս փակագծերը՝ () և Փ. Շ. առաջին տառերը:

Արևելահայերեն այս հրատարակության մեջ, նախքան Քաջունու օրագրությունն ու Շահինյանի հարցազրույցը, կարող եք կարդալ Քաջունու կենսագրականը, որ վերցրել ենք արևմտահայերեն երկրորդ հրատարակությունից, Քաջունու երեք թոռների մուտքի խոսքը, ինչպես նաև Շահինյանի թոռան՝ Փոլ Շահինյանի նախաբանն ու առաջաբանը: Հատորում տեղ են գտել նաև քարտեզներ և լուսանկարներ:

Եւ, վերջում, ցանկանում եմ այս հատորը նվիրել իմ ընկերների ու բարեկամների հիշատակին: 2024 թվականի ընթացքում կորցրեցի ԱՆԻ կենտրոնի մի շարք բարեկամների ու հարազատների և այս հատորը նվիրում եմ նրանց հիշատակին՝

Նժդեհ Բաղրամյան, Լոս Անջելես,

Յակոբ Յովակիմեան, Դամասկոս,

Ինչպես նաև՝

Լուսիկ Հակոբյան՝ մայրս,

Եդուարդ Մսրլեան, Սան Ֆրանցիսկո,

Ռիչարդ Հովհաննիսյան, Լոս Անջելես:

Թաթուլ Հակոբյան

Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ կենտրոնի հիմնադիր