ՀՀ նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մամուլի ասուլիսը. 26 սեպտեմբերի, 1997
—
ԿԱՐԵՆ ԹՈՓՉՅԱՆ, «Բի-Բի-Սի» ― Վերջին ժամանակներս փորձագետները դադարել են քննարկել Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանական նավթի երթուղին դեպի միջազգային շուկա։ Մասնավորապես, դա բացատրվում է ղարաբաղյան հիմնախնդրի չկարգավորված լինելով։ Ինչպե՞ս եք կարծում, ի՞նչ է կորցնում եւ ի՞նչ է ձեռք բերում Հայաստանը, որին դադարել են արժեւորել որպես տարանցիկ պետություն։ Շնորհակալ եմ։
― Նախ ես չէի համաձայնի Ձեր կարծիքին, թե փորձագետները կամ նավթային ընկերությունները դադարել են դիտել Հայաստանը որպես նավթամուղի անցկացման ճանապարհներից մեկը։ Հարցը այլ կերպ է դրված։ Այսօր խոսքն ընդամենը նախնական նավթի տեղափոխման ճանապարհների մասին է։ Բնական է, որ այդ նախնական նավթը պետք է անցնի արդեն գոյություն ունեցող, գործող նավթամուղերով։ Դա Բաքու – Նովոռոսիյսկ նավթամուղն է եւ Բաքու – Բաթում նավթամուղը։ Ինչ վերաբերում է հիմնական նավթամուղին, ապա այդ հարցը դեռեւս ոչ միայն վճռված չէ, այլեւ նրա քննարկումը, լավագույն դեպքում, սպասվում է մոտ կես տարի հետո։ Իսկ որ ղարաբաղյան խնդիրն այս հարցում իսկապես խոչընդոտ է, սա էլ գաղտնիք չէ։ Բոլորի համար էլ ցանկալի կլիներ, որ այս հարցը լուծված լիներ, եւ նավթամուղն անցներ Հայաստանով, որովհետեւ Հայաստանը Բաքվից Ջեյհան ամենակարճ ճանապարհն է։ Մենք ժամանակին առաջարկել էինք նաեւ, որ այս երկու հարցերը անջատվեն իրարից։ Կարելի էր ամենեւին չպնդել, որ նավթամուղը պետք է անցնի հարավային ճանապարհով, այսինքն՝ հակամարտության գոտով (դա վերաբերում է Ֆիզուլու, Ջեբրայիլի եւ Զանգելանի շրջաններին, այնուհետեւ Մեղրիով դեպի Նախիջեւան), այլ դիտարկել հյուսիսային ճանապարհը, որը կապ չունի հակամարտության գոտու հետ։ Այս տարբերակը նույնպես գտնվում է փորձագետների փաթեթում։ Այնուամենայնիվ, մենք չպետք է մոռանանք, որ այդ հարցի լուծումն իսկապես կապված է Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման հետ։
ԷԼԻՆԱ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ, «Միր» ընկերություն– Սեպտեմբերի 22-ին «Թուրան» գործակալությունը հաղորդագրություն տարածեց այն մասին, թե իբր Յուկալովը հայտարարել է լրագրողներին, թե հայկական կողմը համաձայնվել է ղարաբաղյան խնդրի փուլ առ փուլ կարգավորման տարբերակին։ Նույնը պնդեց նաեւ Ադրբեջանի արտգործնախարարը։ Որքանով է դա համապատասխանում իրականությանը, եւ որոնք են համանախագահողների վերջին հանդիպման արդյունքները։
― Գիտեք ինչ, Բաքվում սովորություն կա միջնորդների անունից՝ (Յուկալովի, իսկ դրանից առաջ Կազիմիրովի, Լամբախի անունից) հայտարարություններ անել, որոնք հետագայում հերքվում են։ Ես այսօր, չունենալով Յուկալովի անմիջական կարծիքը, չեմ կարող մեկնաբանել այդ միջնորդավորված հաղորդագրությունը։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանի դիրքորոշմանը, դրա մասին եղավ Հայաստանի ԱԳ նախարարության հայտարարությունը, որը կարծում եմ սպառիչ էր։ Վստահ եմ, այս լսարանում բազմաթիվ հարցեր կլինեն ԼՂ հարցի լուծման առնչությամբ, գուցե հնարավորություն կունենամ ավելի հանգամանորեն խոսել Հայաստանի մոտեցումների մասին եւ միջնորդական այն առաջարկների մասին, որոնք ներկայացվել են։
ԱՐՄԵՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ, Ռադիոգործակալություն ― Պարոն նախագահ, Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող է ունենալ իսրայելա-թուրքական ռազմական համագործակցությունը ողջ տարածաշրջանի վրա ընդհանրապես (ի նկատի ունեմ Մերձավոր Արեւելքը, Պարսից ծոցը, Անդրկովկասը) եւ Հայաստանի վրա մասնավորապես։
― Ես կարծում եմ՝ բոլոր այն համաձայնությունները, որոնք ուղղված են տարածաշրջանում զանազան երկրների հետ հակամարտությունների խորացմանը, այս կամ այն կերպ կազդեն նաեւ Հայաստանի վրա։ Եթեիսրայելա-թուրքական ռազմական համագործակցությունն ուղղված է արաբական երկրների դեմ, բնական է, սա ավելի պիտի խորացնի լարվածությունը Մերձավոր Արեւելքում եւ ավելի անորոշ դարձնի Հայաստանի իրավիճակը, քանի որ մենք Կովկաս լինելուց առավել մերձավորարեւելյան տարածաշրջանի երկիր ենք։
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԳԱԼԱՋՅԱՆ, «Իրավունք» ― Հարցը վերաբերում է անցած տարվա իրադարձություններին։ Ձեր նախկին զինակից, «Ազգային առաջադիմություն» կուսակցության նախագահ Ալբերտ Բաղդասարյանը իր հարցազրույցներից մեկում պնդում էր, թե անցյալ տարվա սեպտեմբերի 25-ին Ձեր անձնական ինքնաթիռը պատրաստ էր թռիչքի։ Ձեր դուրս գալը ամառանոցից խոչընդոտել էին Վազգեն Սարգսյանի տղաները։ Կարո՞ղ եք հաստատել կամ հերքել այդ պնդումը։
― Ես Ձեզ խորհուրդ կտամ հավատալ Ալբերտ Բաղդասարյանին։ Եթե դա Ձեզ հաճելի է։
ԱՐՄԵՆ ԽԱՆԲԱԲՅԱՆ, «Ռեսպուբլիկա Արմենիա»― Պարոն նախագահ, եթե ծանոթանանք Ադրբեջանի եւ Վրաստանի լրատվական միջոցների հաղորդագրություններին, կարծիք կստեղծվի, որ այդ երկրներում գտնում են, թե Հայաստանն անուղղակի կերպով ձգտում է խոչընդոտել Կովկասում եւ Անդրկովկասում ինտեգրացման պրոցեսներին, այդ թվում, այսպես կոչված, Կովկասյան ԵԱՀԿ-ի ստեղծմանը։ Նույնիսկ այն կարծիքն է ստեղծվում, որ ոչ այնքան ղարաբաղյան խնդրի առկայության, այլ իր ռուսամետության պատճառով է, որ Հայաստանը խոչընդոտում է դրան, քանի որ Ռուսաստանը շատ դեմ է կովկասյան նման ինտեգրացմանը։ Ի՞նչ կարող եք ասել այդ մասին։
― Ես թռուցիկ եմ ծանոթ նման մեկն աբանությունների։ Դուք խտացրիք դա, եւ ես հավատալով Ձեր խտացմանը՝ պատասխանում եմ ոչ թե նրանց, այլ Ձեզ։ Մի քանի հարց է շփոթված։ Ես տեղյակ եմ, որ Կովկասյան ԵԱՀԿ ստեղծելու հարցն առաջ է քաշվել, նախաձեռնվել է հիմնականում Չեչենստանի կողմից։ Անկախ այն ամենից, ինչ գրվում է մամուլում, դրան դեմ են նաեւ Վրաստանը եւ Ադրբեջանը, որոնք սակայն դժվարություններ ունեն՝ Չեչենստանին չնեղացնելու առումով։ Կար Ելցինի նախաձեռնությունը՝ կիսլովոդսկյան հանդիպումը, որը տեղի էր ունեցել կովկասյան չորս պետությունների ղեկավարների միջեւ (Ռուսաստան, Վրաստան, Ադրբեջան եւ Հայաստան), եւ որոշում էր կայացվել այդ կիսլովոդսկյան հանդիպումը կամ գագաթնաժողովը դարձնել պարբերական։ Այս անգամ էլ, Մոսկվա կատարած իմ այցելության ժամանակ, այս հարցը լրջորեն քննարկվեց, եւ ես ողջունեցի այդ գաղափարը։ Չեչենական նախաձեռնությունը, փաստորեն, ելցինյան նախաձեռնությունը ձախողելու մի ձեւ էր։ Վստահ եմ, որ Ռուսաստան, Հայաստան, Ադրբեջան եւ Վրաստան գագաթնաժողովը շատ ավելի լուրջ բովանդակություն եւ հեռանկար ունի, քան չեչե նական առաջարկությունը։
ՎԱՀԱԳՆ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ, Հայաստանի Ամերիկյան համալսարան ( ինտերնետի միջոցով ) ― Մեծարգո նախագահ, անկախությունը որպես գաղափարախոսություն Ձեր եւ Ձեր սերնդինն է։ Այն արդեն իրականություն է։ Ըստ Ձեզ, որո՞նք պետք է լինեն գալիք սերնդի գաղափարախոսությունն ու նպատակները։
― Ճիշտ կլիներ, որ այդ հարցն ուղղեիք իմ տղային, որը հաջորդ սերնդի ներկայացուցիչն է։ Սա կատակ է։ Ո՞րը պետք է լինի հաջորդ սերնդի գաղափարախոսությունը։ Հաջորդ սերնդի եւ հաջորդ բոլոր սերունդների գաղափարախոսությունը պետք է լինի մեր պետականության ամրապնդումը, մեր ժողովրդի բարգավաճումը եւ մեր երկրի ծաղկումը։
ՍԵՒԱՆ ԴԵՅՐՄԵՆՋՅԱՆ, «Ժամանակ», Ստամբուլ ― Ուզում եմ իմանալ, թե ինչ վիճակում են գտնվում այսօր Հայաստան – Թուրքիա հարաբերությունները։ Եւ ինչպիսին կլինի Հայաստան – Թուրքիա հարաբերությունների տեսքը Ձեր նախագահության շրջանում։
― Այս հարցի շուրջ մենք բազմիցս ենք արտահայտվել, գուցե նույնիսկ կարելի է ասել, որ ամեն ինչ ասված է։ Մենք որեւէ խնդիր չունենք։ Պատրաստ ենք այսօր եւեթ, այս վայրկյանին, առանց որեւէ նախապայմանի Թուրքիայի հետ սկսել լուրջ առեւտրատնտեսական հարաբերություններ, բացել սահմանները, Թուրքիային տրամադրել մեր ճանապարհները տարանցիկ առեւտրի համար։ Թուրքիան նույնպես, կարծեք թե, այդ ամենին համաձայն է, բայց իր համար ստեղծել է մի թակարդ, որից չի կարողանում դուրս գալ, քանի որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավումը նա կապում է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների բարելավման, մասնավորապես, ԼՂ խնդրի կարգավորման հետ։ Մենք փորձեցինք նրանց ապացուցել, համոզել, որ նրանք պետք է կարողանան անջատել հայ-թուրքական հարաբերությունների բարեկարգումն ու նորմալացումը հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից, սակայն դա չհաջողվեց։ Միգուցե մենք ենք մեղավոր, որ լավ չենք բացատրել։ Ինչեւէ, ես գտնում եմ, որ եթե Թուրքիան իսկապես շահագրգռված է Հայաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել, եթե Թուրքիան իսկապես շահագրգռված է նպաստել ԼՂ հարցի լուծմանը, որը նա, ըստ էության, դարձրել է հարաբերությունների բարելավման նախապայման, ապա, սա իմ խորին համոզումն է, Թուրքիան իր նպատակներին շատ ավելի հեշտությամբ կհասներ, եթե մինչեւ հիմա բարելաված լիներ իր հարաբերությունները Հայաստանի հետ։ Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավմամբ Թուրքիան կնպաստեր նաեւ ԼՂ հարցի խաղաղ լուծմանը։
ԱՐԱՅԻԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ, «Արմենպրես» ― Պարոն նախագահ, վերջին տարիներին մեր քաղաքական գործիչների կողմից հատկապես շատ է խոսվում ազգային գաղափարախոսության, ազգային ծրագրերի անհրաժեշտության մասին, իսկ Դուք մի առիթով նշեցիք, որ ազգային գաղափարախոսությունը կեղծ կատեգորիա է։ Կարելի՞ է իմանալ, դա ինչ մեկնություն ուներ՝ քաղաքակա՞ն, գիտակա՞ն թե՞ փիլիսոփայական, եւ արդյո՞ք Դուք ընդունում եք անհատի գործոնը պատմության մեջ եւ մասնավորապես մեր պետության կայացման գործում։
― Ես արտահայտել եմ ո՛չ փիլիսոփայական, ո՛չ քաղաքական, ո՛չ էլ գիտական միտք։ Ես արտահայտել եմ ընդամենը շատ պարզ, մարդկային միտք, որը բխում է ժողովրդավարության իմ հասկացողությունից։ Ես ասել եմ՝ ազգային գաղափարախոսությունը կեղծ քաղաքական կատեգորիա է, եւ այսօր էլ դա կրկնում եմ ու վաղն էլ կասեմ։ Ի՞նչ նկատի ունեմ։ Ի՞նչ են այդ մարդիկ հասկանում ազգային գաղափարախոսության տակ։ Մեկ բան՝ ամբողջ ազգը պետք է ընդունի այդ գաղափարախոսությունը։ Ես այնպես եմ հասկանում, որ ամբողջ ազգը մեկ գաղափարախոսություն ընդունում է միայն տոտալիտար համակարգերում, միայն իդեոլոգիական պետություններում։ Իսկ երբ ժողովրդավարություն է, ապա ոչ ոք ոչ ոքի չի կարող պարտադրել որեւէ գաղափարախոսություն։ Հայաստանում այսօր առկա բոլոր գաղափարախոսությունները՝ լինի դա կոմունիստական, սոցիալ-դեմոկրատական, լիբերալ-դեմոկրատական, ազգայնական, թե ծայրահեղ-ազգայնական՝ ինձ համար ազգային գաղափարախոսություններ են, որովհետեւ սրանցից յուրաքանչյուրն իր մեջ է տեսնում ազգի խնդիրների լուծման լավագույն ճանապարհը։ Եթե ազգին պարտադր վում է ազգային գաղափարախոսություն, դրանով խաչ եք քաշում ժողովրդավարության վրա։ Կա՛մ մեկը, կա՛մ մյուսը։ Այո, հնարավոր է ազգին պարտադրել մի գաղափարախոսություն։ Այդպիսի բան տեսել ենք եւ տեսել ենք նաեւ դրա հետեւանքները։
ՀԱԿՈԲ ԱՍԱՏՐՅԱՆ, «Ազգ» ― Անցյալ տարի նախընտրական պայքարի ընթացքում Դուք հայտարարեցիք, որ եթե Հայաստանի ընդդիմությունը գա իշխանության, ապա Ղարաբաղում կսկսեն ռազմական գործողություններ, , այսինքն պատերազմը կվերսկսվի։ Այսօր ինչպիսի՞ն է իրավիճակը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ ԼՂ պաշտպանության նախարարը նույնպես չի բացառում ռազմական գործողությունների վերսկսումը՝ այս անգամ չկապելով Հայաստանում ընդդիմության իշխանության գալու հետ։
― Ես, այո՛, հայտարարել եմ նման բան։ Բառացի ոչ այնպես, ինչպես Դուք եք ասում, բայց էությունը ճիշտ եք արտահայտում։ Այո՛, ես համոզված էի, որ ընդդիմությունը, գալով իշխանության գլուխ, պիտի սկսեր դիմել արկածախնդրությունների, որոնցից առաջինը լինելու էր Ղարաբաղում պատերազմի վերսկսումը։ Բայց, գիտեք ինչ, սա մի ենթադրություն է, որը հնարավոր չէ ապացուցել։ Ինչպես գիտեք, պատմության մեջ «եթե» գոյություն չունի։ Ինչ վերաբերում է Բաբայանի հայտարարություններին, ապա ես կարծում եմ՝ դրանք անզգույշ, ոչ ճկուն հայ տարարություններ են, մանավանդ կարգավորման պրոցեսի այսօրվա վիճակի տեսակետից։ Ես կուզեի հակված լինել դա համարելու անձնական կարծիք, որը բացարձակապես չի արտահայտում ԼՂՀ կառավարության կարծիքը։ Մենք եւ ամբողջ աշխարհը տեսանք, որ ԼՂ ժողովուրդը անցկացրեց ժողովրդավարական ընտրություններ։ Ե՛ւ ինձ համար, ե՛ւ ամբողջ աշխարհի համար ԼՂ կարծիքն արտահայտում է ԼՂՀ Նախագահը։ Իսկ պաշտպանության նախարարը, բնական է, միշտ պետք է պատրաստ լինի պատերազմի, ցանկացած պաշտպանության նախարար՝ նաեւ Վազգեն Սարգսյանը։ Քաղաքականությունը՝ քաղաքականություն, խաղաղության ձգտումը՝ խաղաղության ձգտում, բայց դրա ամենահիմնական կռվաններից մեկն էլ բանակի հզորությունն է, ռազմական ուժը, որը ես դիտում եմ ոչ թե որպես պատերազմի գործոն, այլ՝ խաղաղության։ Այո, պաշտպանության նախարարը պետք է պատրաստ լինի պատերազմի, որպեսզի ոչ մի անակնկալի չգա։
Ինչ վերաբերում է ընդհանրապես պատերազմի հնարավորությանը, ես պետք է ասեմ հետեւյալը։ Ես գտնում եմ, որ առաջիկայում պատերազմ չի լինելու, որովհետեւ խաղաղության գործընթացն արդեն բավականին լրջացել է։ Պատերազմն այսօր ձեռնտու չէ ոչ մի կողմին՝ ո՛չ Ղարաբաղին, ո՛չ Ադրբեջանին, քանի որ հույս կա, եւ շատ լուրջ հույսեր կան, որ այդ հարցը կլուծվի խաղաղ ճանապարհով։
ՏԻԳՐԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, «Ինտերֆաքս» ― Մեծարգո նախագահ, վերջին ժամանակներս հաճախակի խոսում են Ադրբեջանի եւ Հայաստանի ռազմական ուժերի հարաբերակցության մասին։ Մեծ մասամբ Ադրբեջանի առավելությունն է նշվում այս հարցում։ Ներկայումս ինչ հարաբերակցություն ունեն ռազմական ուժերը՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի։ Այդ կապակցությամբ հետաքրքիր է իմանալ նաեւ՝ կա՞ որեւէ արդյունք եռակողմ հանձնաժողովի աշխատանքում, որը զբաղվում է Ռուսաստանի զենքը Անդրկովկաս ներկրելուհարցով։
― Առաջին հարցի առնչությամբ. թվեր չեմ ասի։ Մենք ռազմական գաղտնիքներ հրապարակելու իրավունք չունենք։ Այո, մեր հաշվարկներով, վերջին հինգ տարիների ընթացքում, Ադրբեջանն ստացել է կրկնակի, եռակի անգամ ավելի շատ զենք, տեխնիկա եւ զինամթերք, քան Հայաստանը։ Անցած պատերազմների ընթացքում Ադրբեջանն իր այդ ձեռք բերած տեխնիկայի, զինամթերքի, զենքի հիմնական մասն սպառել, մաշեցրել է։ Այսօր, ես գտնում եմ, կա հավասարակշռություն, եւ եթե այդպես չլիներ, եթե Ադրբեջանն այսօր էլ ունենար այդ կրկնակի ― եռակի գերակշռությունը, վստահ եմ, նա վաղուց պատերազմը վերսկսած կլիներ։ Ինչ վերաբերում է հանձնաժողովին, ապա հանձնաժողովն իր աշխատանքներն, ըստ էության, դեռ չի սկսել։ Դեռեւս եռակողմ հանդիպում տեղի չի ունեցել։ Առայժմ ընթանում են երկկողմ խորհրդակցություններ։
ԺՈՐԱ ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆ, Ամերիկայի ճարտարագետների եւ գիտնականների միություն (ինտերնետով ԱՄՆ-ից) ― Լոս Անջելեսում սփյուռքահայությունն ունի հսկայական տեխնիկական, տեխնոլոգիական եւ գիտական ներուժ։ Արդյոք Դուք ինչպե՞ս եք նախատեսում օգտագործել այդ տեխնիկական հնարավորությունները մեր երկրի առաջընթացի եւ զարգացման համար։
― Ես նախ մի քիչ չեմ հասկանում, թե ինչ են նշանակում այդ տեխնիկական հնարավորությունները Լոս Անջելեսում։ Դա ի՞նչ է. տներում հաստոցնե՞ր ունեն, կոմպյուտերնե՞ր ունեն, թե՞ դրանք հիմնարկություններ են կամ կազմակերպություն ներ։ Եթե խոսքը Լոս Անջելեսի ռադիոկայանների, հեռուստակայանների, մամուլի կենտրոնների մասին է, որոնք մենք մինչեւ հիմա լավ չենք օգտագործել, ապա այս հարցում մենք արդեն լուրջ աշխատանքներ ենք տանում, նաեւ՝ մամուլի նոր ստեղծված վարչության հետ։ Վերջինիս տեխնիկական հագեցումը, կարծում եմ, միջազգային եւ ներհանրապետական առումով, մեր առաջիկա կարեւորագույն խնդիրներից է, եւ մենք պետք է աշխատենք այդ հնարավորությունները լավագույնս օգտագործել։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանում այդ ներուժի օգտագործմանը, ապա ես կարծում եմ՝ դրա հնարավորությունները վաղուց կան եւ ով ուզել է, կարողացել է իր հնարավորությունների սահմաններում Հայաստանին օգնել թե՛ «Հայաստան» հիմնադրամի միջոցով, թե՛ նպատակային ծրագրերի իրականացման, թե՛ համատեղ ձեռնարկությունների միջոցով։ Մասնավորապես, Լոս Անջելեսից բավականին թվով գործարարներ արդեն Հայաստանում ունեն համատեղ ձեռնարկություններ, նույնիսկ առանձին սեփական ձեռնարկություններ։
ՆԱՐԻՆԵ ՄԿՐՏՉՅԱՆ, «Նոր հազարամյակ» ամսագիր ― Պարոն նախագահ, ես իմ հարցը տալիս եմ՝ ելնելով այն համոզումից, որ Դուք հակված չեք Ձեզ համարել անսխալական։ Ասացեք խնդրեմ, եթե Ձեզ հնարավորություն տրվի ուղղելու Ձեր կառավարման ժամանակահատվածում կատարած որեւէ սխալ, Դուք ո՞ր սխալը կնախընտրեիք ուղղել։
― Դժվար հարց եք տալիս։ Մեկ սխալ չէի ուղղի. հավանաբար, տասնյակ սխալներ կուղղեի։ Երբեմն կարելի էր ավելի ճիշտ կողմնորոշվել կադրերի ընտրության հարցում։ Ոչ միայն ես, այլ նաեւ մեր ողջ գործադիր իշխանությունը՝ կարող էինք ավելի համարձակ լինել տնտեսական բարեփոխումների իրականացման գործընթացում։ Մենք ունեցել ենք, այո, ե՛ւ վրիպումներ, ե՛ւ հապաղումներ։ Պատմությունը հետին թվով դատելիս միշտ կարելի է այնպես սրբագրել, որ ստեղծվի իդեալական գործունեություն։ Այնպես որ՝ ես մեկ սխալ չէ, տասնյակ սխալներ կնշեմ։
ՆԱՐԻՆԵ ԴԻԼԲԱՐՅԱՆ, «Լրաբեր» ― Պարոն Տեր-Պետրոսյան, Ձեր կարծիքով, աջ բլոկի կազմավորումը չի՞ դանդաղում արդյոք, եւ այդ կապակցությամբ 99 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում Ձեր կարծիքով, ո՞ր ուժերը պետք է հիմնականում մրցակցեն։
― Ես չեմ կարծում, որ դանդաղում է, եւ ̧դուք ճիշտ ժամկետ նշեցիք։ Այդ աջ ուժերի նոր միջկուսակցական կամ արդեն միակուսակցական դաշինքը լիովին ձեւավորված կլինի 1999 թ. ընտրություններից մի քանի ամիս առաջ։ Դա նշանակում է, որ առնվազն այս ուժը լրջորեն կմասնակցի այդ ընտրություններին։ Ինչ վերաբերում է մյուս ուժերին, ես չեմ կարող ասել, թե նրանք ինչպես կարող են կազմակերպվել եւ ինչ փաստարկներ կարող են բերել այս ուժի դեմ։
ԱՎԵՏ ԴԵՄՈՒՐՅԱՆ, «ՌԻԱ Նովոստի» եւ «Առկա» գործակալություններ ― Պարոն նախագահ, ինչպե՞ս եք Դուք վերաբերվում տեղեկատվական թափանցիկությանը սեփականաշնորհման գործընթացում։ Եւ այս առիթով՝ որքանո՞վ դա կաջակցի հայ- ռուսական տնտեսական հարաբերություններին։
― Եթե ճշտեիք հարցը. ի՞նչ է նշանակում թափանցիկություն։ Ձեր հարցից ես ենթադրում եմ, որ սեփականաշնորհման գործընթացը գաղտնի է պահվում, աճուրդները թաքցվում են մեր լրագրողներից, այո՞, այդպիսի փաստե՞ր կան։
ԱՎԵՏ ԴԵՄՈՒՐՅԱՆ ― Չի հրապարակվում։
― Եթե դուք հետաքրքրվում եք՝ կարող եք այդ փաստերն ստանալ։ Չե՞ք կարող։ Որեւէ լրագրողի մերժե՞լ են որեւէ տեղեկություն տալ սեփականաշնորհման գործընթացի վերաբերյալ, աճուրդների վերաբերյալ, գնահատումների վերաբերյալ։ Ես կխնդրեմ բոլոր կոնկրետ փաստերն ինձ ներկայացնել։
ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ ― Խոսքը միջազգային աճուրդների մասին է։
― Միջազգային աճուրդն ունի իր օրենքները։ Գործարքի գաղտնիությունը պետք է պահպանվի։ Այլապես ոչ մի գործարք տեղի չի ունենա։ Գործարքի գաղտնիությունը որոշ ժամկետում պիտի պահպանվի։ Եթե գաղտնիքը չպահպանվի, ոչ մի գին չեն տա։
ՄԱՐԻՆԵ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ, «Արմենպրես» ― Մեծարգո պարոն նախագահ, Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» 1500-ամյա հոբելյանին նվիրված հանդիսության ժամանակ, հիշատակելով Պատմահոր կողմից ազգային արժանապատվության եւ սեփական ուժերի գնահատման իրապաշտական գիտակցության ընկալումը, Դուք նշեցիք, որ այսօր էլ մեր ժողովրդին հենց այդ է անհրաժեշտ։ Արդյո՞ք մեր ժողովուրդը, պետությունը, իշխանությունները, քաղաքական ուժերը անցած 6 տարիների ճանապարհն անցել են հենց այդ գիտակցությամբ։
― Ես ուզում եմ հիշել, նախ, կոնկրետ ինչ եմ ասել։ Խորենացին շատ մեծ միտք է արտահայտել դեռ 1500 տարի առաջ, կարողացել է փայլուն կերպով ձեւակերպել «Ոտքերդ վերմակիդ չափով երկարացրու» բանաձեւը։ Այո, ես գտնում եմ՝ եթե ազգը, եւ ոչ միայն ազգը, այլեւ մարդը, չի կարողանում ճիշտ գնահատել իր ուժերը, այդ ազգն ու այդ մարդը կարող են մատնվել խայտառակ վիճակների, ինչպես մենք տեսնում ենք ամեն քայլափոխի։ Առնվազն ես եւ իմ ընկերներն առաջնորդվել ենք այդ գիտակցությամբ։ Մենք, համենայն դեպս, չենք արել մի քայլ՝ լինի դա քաղաքականության մեջ թե տնտեսության, որը վեր լիներ մեր ուժերից, մեր հնարավորությունների սահմանից։ Խորենացին դա է ասել։
ԱԼՎԱՐԴ ԲԱՐԽՈՒԴԱՐՅԱՆ, Տեղեկատվության վարչություն ― Մեծարգո պարոն նախագահ, տարածաշրջանի երկրները՝ Թուրքիան, Իրանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը, տարբեր մակարդակներով, բազմիցս ընդգծել են իրենց երկրների ձգտումը եւ հնարավորությունը տարածաշրջանում առաջնորդ դառնալու համար։ Եթե Դուք ընդհանրապես ընդունում եք տարածաշրջանային լիդեր գաղափարը, ապա, ըստ Ձեզ, Հայաստանն ի՞նչ հնարավորություններ կունենա ապագայում նման դեր ստանձնելու համար։
― Նայած՝ ինչ եք հասկանում տարածաշրջան ասելով։ Եթե հասկանում եք Մերձավոր Արեւելքը, ապա ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Վրաստանը, ո՛չ Ադրբեջանը երբեք լիդեր չեն դառնա։ Նորից Խորենացուն հիշենք։ Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, այո՛, Թուրքիան ունի նման հավակնություններ մերձավորարեւելյան տարածաշրջանում։ Այսօր արդեն նույնիսկ մի նոր եւ ավելի լայն տերմին գոյություն ունի. մեր մամուլում չեմ հանդիպել, բայց արդեն գիտնականների, փորձագետների մակարդակում շատ սովորական է դարձել՝ Մեծ Մերձավոր Արեւելք, որն ընդգրկում է նաեւ Կովկասը եւ Միջին Ասիան։ Այո, Թուրքիան հավակնում է այս տարածաշրջանում դառնալ նման լիդեր, բայց, վստահ եմ, դա նույնպես չի հաջողվի, որովհետեւ Թուրքիան այնքան հակասություններ ունի տարածաշրջանի մյուս երկրների հետ, որոնցից մի քանիսը նույնպես չէին զլանա լիդերություն անելու։
ԳԵՒՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆ, Հայաստանի ազգային հեռուստատեսություն, «Լրաբեր» ― Պարոն նախագահ, Ազգային ժողովի նախորդ նստաշրջանում փորձ արվեց ստեղծել կոռուպցիայի դեմ պայքարի հանձնաժողով։ Ձեր կարծիքով, Հայաստանում կա՞ կոռուպցիա։ Եթե այո, ի՞նչ միջոցներով պետք է պայքարել դրա դեմ։
― Եթե ես ասեմ, որ Հայաստանում կոռուպցիա չկա, դուք ինձ կհավատա՞ք։ Իհարկե, կա կոռուպցիա, եւ դա մեր ամենամեծ չարիքներից մեկն է։ Մենք այստեղ հասկանում ենք թե՛ մեղքի մեր բաժինը եւ թե՛ անցյալի ժառանգությունը՝ ինչպես բարքերի, այնպես էլ վարչական կամ պետական ապարատի կադրերի տեսակետից։ Այս ամենը, գումարած տնտեսության անկման ժամանակ, Խորհրդային Միության քայքայումից հետո, առաջացած քաոսային, անորոշ վիճակը, օրենսդրության բացակայությունը, իսկ հետագայում օրենսդրության անկատարությունը, ստեղծում են շատ լուրջ հող կոռուպցիայի համար։ Կա նաեւ մի այլ հանգամանք. դա պետական պաշտոնյաների վարձատրության հարցն է։ Եթե պետական պաշտոնյաներին՝ լինի դա տեղական իշխանությունների թե ոստիկանության աշխատակից, կամ թեկուզ բժիշկներին (որոնք նույնպես պետական պաշտոնյաներ են, որովհետեւ բյուջետային աշխատողներ են), վարձատրում ես 20 – 30 դոլար, նրանք կաշառք են վերցնելու։
Կաշառակերության դեմ պայքարի մի ջոցները, ես կարծում եմ, հետեւյալն են։ Նախ՝ օրենսդրության կատարելագործումը, որպեսզի օրենքներում չլինեն հակասություններ, չլինեն բացթողումներ, որոնցից ցանկացած չինովնիկ կարող է օգտվել սեւ գործարքներ կատարելու համար։ Երկրորդը՝ կադրերի վերապատրաստման, կադրերի մաքրման խնդիրն է։ Դա շարունակ տեղի է ունենում. անընդհատ փոփոխություններ են կատարվում, անընդհատ հեռացվում են աշխատանքից։ Միայն ՆԳՆ համակարգում անցյալ սեպտեմբերից մինչեւ այս տարվա սեպտեմբեր՝ մեկ տարվա կտրվածքով (նույնիսկ կարող եք համարել՝ ընտրությունից հետո մեկ տարվա ընթացքում) 57 անձի նկատմամբ հարուցվել է քրեական գործ, որոնցից դատապարտվել եւ պատիժ են կրում 42-ը, մնացածի նկատմամբ քննությունը շարունակվում է։ Վարկաբեկիչ հանգամանքներով աշխատանքից ազատվել են, այսինքն՝ վարչական տույժի են ենթարկվել 293 աշխատող, 1100 աշխատող էլ ենթարկվել են կարգապահական տույժերի։ Այս աշխատանքը շարունակվում է բոլոր նախարարություններում, բոլոր գերատեսչություններում։
Հաջորդը, ինչպես արդեն ասացի, վարձատրության խնդիրն է։ Այո, գուցե մենք ազգովին պիտի մտածենք, կոռուպցիայի դեմ պայքարը համարենք առաջնահերթ գործ, եւ դուք էլ օգնեք մեզ, ԱԺ-ին։ Եթե պետության միջոցները չեն ներում բոլորին բարձր աշխատավարձ վճարել, պետք է գոնե դատավորներին ու ոստիկանությանը այդ աշխատավարձը վճարել։ Չգիտեմ, այդ գիտակցությունը այսօր հնարավո՞ր է սերմանել, թե՞ ոչ։ Հանուն ձեզ, հանուն մեր ժողովրդի բարօրության դա պետք է անել։ Ի դեպ, մեր հարեւան Վրաստանն արդեն համարձակորեն գնացել է այդ քայլին։ Թեեւ աշխատավարձերն ավելի ցածր են, քան մեզ մոտ, բյուջեն ըստ շնչի ավելի ցածր է, քան մերը, բայց նրանք դատավորներին, օրինակ, նշանակել են շուրջ 300 դոլար աշխատավարձ։ Սա էլ մի միջոց է կոռուպցիայի դեմ պայքարելու համար։ Բայց դրա համար պետք է հասարակական համապատասխան մթնոլորտ։
ԱՐՄԱՆ ՎԱՆԵՍՔԵՀՅԱՆ, «Գոլոս Արմենիի» ― Պարոն նախագահ, եթե կարելի է, մեկնաբանեք մի փաստ. երեկ՝ սեպտեմբերի 25-ին Պետական դուման իր աջակցությունն է հայտնել ռուս -բելոռուսական միությանը Հայաստանի միանալու նախաձեռնությանը՝ 344 «կողմ», 1 «դեմ» ձայների հարաբերակցությամբ։ Այդ թիվը ինչպե՞ս կմեկնաբանեիք։
― Նախ մի ճշտում. Հայաստանի նախաձեռնություն գոյություն չունի։ Հայաստանում ինչ- ր հասարակական ուժեր են հանդես եկել նման նախաձեռնությամբ։ Ինչ վերաբերում է Դումայի այդ որոշմանը, այն ինձ չի զարմացնում բացարձակապես։ Դումայում այդ քվեարկությունը, կարծում եմ, արդյունք է տարբեր շարժառիթների, որովհետեւ տարբեր են քաղաքական ուժերը, որոնք քվեարկել են նման ձեւով։ Համոզված եմ՝ մի մասը անկեղծորեն, ազնվորեն եւ Հայաստանի նկատմամբ բարեկամական ամենաջերմ զգացմունքներով շահագրգռված է, որ Հայաստանը միանա այդ միությանը։ Մի այլ մասը՝ նույնքան անկեղծորեն, նույնքան ազնվորեն եւ բարեկամաբար կողմնակից է հայ-ռուսական հարաբերությունների խորացմանն ու ամրապնդմանը։ Մի մասի մոտ խոսում են կայսերական զգացումները, որովհետեւ սրանում տեսնում են ինչ-որ շանս՝ վերագտնելու Ռուսաստանի երբեմնի փառքն ու հզորությունը։ Իսկ ինչ վերաբերում է ընդհանրապես ե՛ւ փաստաթղթին, ե՛ւ այս գործընթացին, որ տեղի է ունենում Հայաստանում, գուցե լավ առիթ է, որ ես միանգամի ց այդ հարցին պատասխանեմ, եթե դուք ինձ թույլ տաք։
Առաջինը. պետք է փաստաթղթում գնահատել նաեւ շատ կարեւոր պահեր։ Երեկվա որոշմամբ Դուման, փաստորեն, իր աջակցությունն է հայտնում եւ ողջունում է հայ- ռուսական վերջին բարեկամական պայմանագրի ստորագրումը եւ իր կամքն է արտահայտում՝ խորացնել Հայաստանի հետ բարեկամական հարաբերությունները՝ Հայաստանը դիտելով որպես ստրատեգիական հուսալի գործընկեր։ Ինչ վերաբերում է հայաստանյան գործընթացին, դուք գիտեք, որ կոմունիստների եւ մտավորականների մի խմբի նախաձեռնությամբ, իրարից անկախ, հավաքվել են համապատասխան քանակությամբ ստորագրություններ։ Ես չգիտեմ, ասում են՝ շուրջ 1 մլն է։ Շատ լավ, բայց ես կուզեի ասել հետեւյալը։ Կարծում եմ, այսօր այս հարցի արծարծումը վնասակար է հայ- ռուսական բարեկամության, համագործակցության եւ փոխօգնության պայմանագրի վավերացման խնդրի տեսակետից։ Ես գտնում եմ, որ որոշ ուժեր փորձելու են խոչընդոտներ հարուցել մեր կնքած Պայմանագրի վավերացման հարցում։ Ադրբեջանը պատահաբար չի սկսել իր մամլո արշավը մեր Պայմանագրի դեմ։ Մենք դրա փորձն ունենք. հիշեք՝ Ռուսաստանի կողմից Հայաստանին՝ այսպես կոչված, անօրինական զենք տրամադրելու հարցն Ադրբեջանը բարձրացրեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանի Դումայում դրվել էր Հայաստանում ռուսական բազայի վերաբերյալ պայմանագրի վավերացման հարցը։ Ադրբեջանի ամբողջ պայքարն ուղղված էր այդ պայմանագրի վավերացման վիժեցմանը, բայց դա նրանց չհաջողվեց։ Ձեզ թվում էր, թե մենք հերթական դիվանագիտական պարտությունն ենք կրել, քանի որ ամբողջ մամուլը ողողված էր ադրբեջանական այս աղմուկով։ Բայց, իրականում, Ադրբեջանը ջախջախիչ դիվանագիտական պարտություն կրեց. դուք հիշում եք, թե ինչպիսի արդյունքներ ունեցավ այդ պայմանագրի վավերացման քվեարկությունը։
Հիմա նույնն է տեղի ունենում։ Ադրբեջանը պիտի ամեն ինչ անի, որպեսզի վիժեցնի Հայ- ռուսական պայմանագրի վավերացումը, եւ, վստահ եղեք, Ռուսաստանում էլ Ադրբեջանը կգտնի ուժեր, եւ անգամ ̧ումայում, ուր երեկ ահա այսպես միահամուռ քվեարկել են, կգտնվեն մարդիկ, որոնք կպայքարեն Հայ-ռուսական պայմանագրի վավերացման դեմ։ Այս հարցի արծարծումն այսօր ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ Ռուսաստանում ստեղծելու է հակազդեցություն։ Մինչեւ հիմա վերոհիշյալ մարդիկ հանգիստ հավաքել են ստորագրությունները, տարել են իրենց քարոզարշավը, բայց հակառակ քարոզչություն, ըստ էության, գոյություն չունի։ Երբ փորձ արվի հարցն արդեն օրինական ճանապարհով առաջ մղել, այսինքն՝ ներկայացնել խորհրդարան, պահանջել հանրաքվե եւ այլն, բնականաբար, Հայաստանի շատ քաղաքական ուժեր պիտի հակաքարոզչություն սկսեն։ Սա շատ բնական է։ Այս հակաքարոզչությունը պիտի ունենա իր անդրադարձը Ռուսաստանում։ Հակաքարոզչության ժամանակ հնարավոր է նաեւ, որ մեր բարեկամների համար հնչեն տհաճ արտահայտություններ։ Այս ամենը գրգռելու է մթնոլորտը՝ վավերացման արարողությունից առաջ։ Ուրեմն ես խորհուրդ կտայի այս գործի նախաձեռնողներին ոչ թե պասիվ սպասել, այլ հակառակը՝ շատ ակտիվ գործել, օգտագործել իրենց ազդեցության բոլոր հնարավորությունները ե՛ւ Դումայում, ե՛ւ Մոսկվայի քաղաքական շրջանակներում, ե՛ւ Հայաստանում՝ Հայ-ռուսական պայմանագիրը շուտափույթ կերպով վավերացնելու համար։ Միայն դրանից հետո է, որ, եթե հաճելի է, կարելի է խոսել նաեւ այդ միությանը միանալու կամ չմիանալու մասին։
ՕՇԻՆ ՔԵՇԻՇՅԱՆ, «Արմինյն օբզերվըր» թերթի խմբագիր, Լոս Անջելես, (ինտերնետի միջոցով) ― Որո՞նք եք համարում Հայ-ռուսական պայմանագրի ամենաարժեքավոր կետերը։
― Մեկն ակնհայտ է. այն արտահայտված է հենց վերնագրում։ Դա փոխօգնության պարտավորությունն է, որ կողմերը վերցնում են իրենց վրա՝ կողմերից մեկի վրա ագրեսիայի կամ ագրեսիայի սպառնալիքի ծագման դեպքում։ Երկրորդը՝ հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերություններին վերաբերող ծավալուն դրույթներն են, որոնք չափազանց մանրամասն արտահայտված են այդ Պայմանագրում։ Եւ այս առումով ես պետք է նշեմ, որ արդեն կատարված են զգալի, շատ լուրջ գործնական քայլեր՝ առնվազն երեք տնտեսական ծրագրերի վերաբերյալ, որոնք Հայաստանի համար ունեն ստրատեգիական նշանակություն։ Մեկը ատոմակայանն էր, որի գործարկման ծրագիրը շարունակվում է, եւ որի հետագա շահագործումը նույնպես տեղի է ունենալու Ռուսաստանի հետ ամենասերտ համագործակցությամբ, երկրորդը՝ «Գազպրոմի»հետ ստորագրված համաձայնագիրն էր, որի նշանակությունը գուցե պակաս չէ, քան ատոմակայանի գործարկման հարցում հայ-ռուսական համագործակցությունը։ Երրորդը «Նաիրիտի»՝ սինթետիկ կաուչուկի գործարանի, վերակենդանացման ծրագիրն է, որն արդեն համատեղ իրականացվում է ռուսաստանյան ընկերություններից մեկի հետ։ Դա նույնպես չափազանց լուրջ ծրագիր է։ Ընդհանրապես՝ էներգետիկայի հետ կապված հարցերը ես հիմնականում համարում եմ ստրատեգիական նշանակություն ունեցող հարցեր։ Այնուհետեւ՝ ես շատ մեծ կարեւորություն եմ տալիս այդ պայմանագրի, այսպես կոչված, հումանիտար բլոկին՝ մշակութային հարաբերություններին, սոցիալական ոլորտին, մարդու եւ քաղաքացու իրավունքների պաշտպանության հարցերին։ Բացի փոխադարձ օգնության պարտավորությունից, լուրջ փաթեթ է իրենից ներկայացնում նաեւ ռազմական համագործակցության բնագավառը։ Դա վերաբերում է ե՛ւ կադրերի պատրաստմանը, ե՛ւ համատեղ զորավարժություններին, ե՛ւ սահմանների համատեղ պաշտպանությանը, ե՛ւ միասնական հակաօդային պաշտպանությանը, ե՛ւ ռազմարդյունաբերական համալիրների համագործակցությանը եւ այլն, եւ այլն։
ՌԻՏԱ ՇԱՌՈՅԱՆ, «Հորիզոն» հայկական հեռուստաընկերություն ― Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան – Սփյուռք ներկա փոխհարաբերությունները եւ ինչպե՞ս եք տեսնում այդ հարաբերությունների մոտ ապագան՝ կապված երկքաղաքացիության օրենքի ընդունման կամ մերժման խնդրի հետ։
― Ես Հայաստան – Սփյուռք հարաբերությունները գնահատում եմ միանգամայն բավարար։ Ավելին չէր կարող լինել, քան կա, որովհետեւ ե՛ւ Սփյուռքը, ե՛ւ Հայաստանը համագործակցության մեխանիզմների ստեղծման հարցում դեռեւս գտնվում են փնտրտուքների մեջ։ Անկախության վեց տարիների ընթացքում կատարված է առավելագույնը, գտնված են համագործակցության լուրջ մեխանիզմներ։ Դրա մասին է խոսում մասնավորապես Սփյուռքի բազմաթիվ մասնագետների աշխատանքը Հայաստանում։ Շատ շատերը, տասնյակ մարդիկ իրենց ուժը, կարողությունները եւ մտավոր պոտենցիալը օգտագործեցին Հայաստանում եւ այսօր էլ օգտագործում են։ Ես պետք է չափազանց բարձր գնահատեմ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի գործունեությունը, անկախ խոսակցություններից, որոնք ժամանակ առ ժամանակ ծագում են այն մարդկանց մեջ, որոնք տառապում են թերարժեքության բարդույթով եւ չեն ուզում տեսնել ոչ մի լավ բան։ Մենք վարժված ենք. եթե Հայաստանում կամ հայկական միջավայրում տեղի է ունենում մի լավ բան, անմիջապես գտնվում են չարախնդացողներ, անմիջապես գտնվում են մարդիկ, որոնք նսեմացնում են դա։ Հիմնադրամի գործունեության ոչ լրիվ հինգ տարվա ընթացքում այն արդեն իրականացրել է 53 մլն դոլարի ծրագրեր։ Հայ ժողովրդի պատմության մեջ ոչ մի բարեգործական կազմակերպություն կամ ազգային կառույց, լինի դա եկեղեցին թե զանազան բարեգործական հիմնարկները, հինգ տարվա ընթացքում 53 մլն դոլարի ծրագիր չեն իրականացրել։ Հիմնադրամը հրաշալի կառույց է, որն արդեն ապացուցել է իր արդյունավետությունը։ Ուղղակի բարի կամք է պետք օգնելու այս կառույցին եւ ոչ թե չարախնդալ, քանի որ այն բացառապես ծառայում է ազգի նպատակներին։ Այսքան խոսում ենք Ղարաբաղի մասին, Ղարաբաղի շենացման, ժողովրդի բարօրության, անկախության, միացումի եւ այլնի մասին, բայց ոչ ոք չի գնահատում Գորիս – Ստեփանակերտ ճանապարհի նշանակությունը։ Եթե Հիմնադրամն ու րիշ ոչինչ չաներ, եթե կառուցեր միայն Գորիս – Ստեփանակերտ ճանապարհը, պետք է Հիմնադրամը դնեիք ձեր գլխին։
Կան, իհարկե, նաեւ թյուրըմբռնումներ, բայց ես կեղծիք եմ համարում, երբ քաղաքական մի ուժի հետ եղած թյուրըմբռնումները փորձում են տարածել ամբողջ Սփյուռքի վրա։ Այո, մենք ունենք խնդիրներ ՀՅԴ -ի հետ, բայց ես չեմ կարծում, եւ որեւէ սփյուռքահայ չի ընդունի, որ Սփյուռքը՝ դա դաշնակցությունն է. ո՛չ, ամենեւի՛ն ոչ։ Դաշնակցությունը Սփյուռքի համազգային կամ համասփյուռքյան կառույցներից մեկն է ընդամենը։ Մենք ունենք շատ ավելի հզոր կառույցներ՝ դա Հայ Առաքելական Եկեղեցին է, Հայ Ավետարանական Եկեղեցին, Հայ Կաթողիկե Եկեղեցին, ունենք եւս երկու ավանդական կուսակցություն, Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միություն, Հայկական համագումար, եւ այս բոլոր համասփյուռքյան կառույցներից միայն դաշնակցությունն է, որ մեզ հետ պրոբլեմներ ունի։ Մնացած բոլոր կազմակերպությունների հետ մեր հարաբերությունները փայլուն են, եւ մեր համագործակցությունը հրաշալի է։ Առիթ ունեցել եմ ասելու, որ, այո՛, մենք Սփյուռքի հետ երկխոսության դժվարություն ունենք, որովհետեւ Սփյուռքը չունի միասնական ներկայացուցչական մարմին։ Սփյուռքի համար մեզ հետ հարաբերվելը շատ հեշտ է. կա մեկ պետություն, մեկ իշխանություն։ Իսկ մեզ համար նրանց հետ հարաբերվելը չա փազանց բարդ խնդիր է։ Պարզապես Սփյուռքը դեռեւս չի կարողացել դուրս գալ ավանդական ազգային կառույցների մտապատկերից եւ մտածել վերսփյուռքյան կամ համասփյուռքյան միասնական կառույցի ստեղծման մասին։ Մինչեւ սա չլինի, դժբախտաբար, այս թյուրըմբռնումները շարունակվելու են, եւ մեր համագործակցության անարդյունավետությունը լինելու է։ Բայց բոլոր դեպքերում կան նաեւ ուրախալի երեւույթներ, սա էլ պիտի նշեմ։ Գոնե հիմա արտաքին քաղաքականության մեջ նկատվում է ուժերի համախմբում, մասնավորապես՝ Ղարաբաղի հարցում ծագած բարդությունների ֆոնի վրա։ Սփյուռքում նկատվում է ուժերի համախմբում, եւ կազմակերպությունները, որոնք ժամանակի ընթացքում բացարձակապես իրար հետ համագործակցելու մտադրություններ չէին դրսեւորել, արդեն մասնակցում են համատեղ գործողությունների՝ հանուն Հայաստանի, հանուն Արցախի։ Ես կարող եմ ասել՝ Հայաստանին օգնելու հարցում Հայկական համագումարը եւ դաշնակցությունն արդեն շատ լավ համագործակցում են։ Ալիեւի՝ ԱՄՆ կատարած այցելության ընթացքում այդ համագործակցությունը նույնպես չափազանց արդյունավետ էր, նույնը՝ 907 օրինագծի պահպանման հարցում մղվող պայքարում, որում ե՛ւ դաշնակցությունը, ե՛ւ Հայկական համագումարը գործում էին միասնաբար։ Մենք տեսանք՝ եթե անգամ երկու կազմակերպություն միանան, որքան մեծ հաջողությունների կարելի է հասնել։ Մենք չենք ասում՝ մե՛զ միացեք։ Նախ եւ առաջ Սփյուռքը թող միանա ինքն իրեն։ Սփյուռքի բոլոր կազմակերպությունները թող միանան։ Դրանից հետո մեր եւ Սփյուռքի միացումը որեւէ խնդիր չի հարուցի։
Հիմա՝ երկքաղաքացիության մասին։ Այդ մասին ես իմ կարծիքը հայտնել եմ։ Ես կարծում եմ, Սփյուռքը պիտի այնքան մեծահոգություն ունենար, որ հասկանար, թե մենք ինչու ենք մերժել երկքաղաքացիությունը։ Դա պիտի հասկանար։ Ես փորձել եմ դա բացատրել։ Մենք ունենք շատ լուրջ խնդիրներ։ Եթե մենք հայտարարած լինեինք երկքաղաքացիություն, այսօր մենք բանակ չէինք ունենա։ Սփյուռքը կուզե՞ր, որ Հայաստանը բանակ չունենար։ Սփյուռքը կուզե՞ր, որ Արցախն այս վիճակում չլիներ, պարտված լիներ։ Մենք բանակ չէինք ունենա, եւ դա մեր ամոթն ու խայտառակությունը կլիներ։ Շատ հայ երիտասարդներ պարզապես Հայաստանից փախել են իրենց ընտանիքներով՝ բանակում ծառայելուց խուսափելու համար։ Եթե նրանք երկքաղաքացիություն ունենային, չէին փախչի, բայց նրանցից ոչ մեկը չէր ծառայի մեր բանակում։ Կգտնվեին կամավորներ, որովհետեւ մեր ժողովուրդը միշտ էլ հերոսներ ծնել է։ Կունենայինք հինգ հազարանոց, տաս հազարանոց անձնազոհների, մահապարտների, հերոսների ջոկատ, բայց դա բանակ չէր լինի։ Բանակում ծառայելը քաղաքացիական պարտականություն է, որը, չեմ կարծում, թե որեւէ երկրում ժողովուրդն իրականացնում է հաճույքով։ Այնպես որ, սա միջոց էր, որպեսզի մենք բանակ ունենայինք։
ԱՐԹՈՒՐ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ, «Հայաստանի ձայն» ― Պարոն նախագահ, Դուք հոկտեմբերի 10-ին մեկնելու եք Ստրասբուրգ եւ հանդիպելու եք Ժակ Շիրակի հետ։ Արդյո՞ք Դուք բարձրացնելու եք Վարուժան Կարապետյանին ազատելու հարցը։
― Անցյալ տարվա մեր հանդիպման ժամանակ ես այդ հարցը բարձրացրեցի, եւ պարոն Շիրակը այնքան մեծահոգի գտնվեց, որ ասաց. «Քանի որ Դուք այդ հարցը բարձրացրել եք, կարող եք փոխանցել մամուլին, որ Դուք ինձ դիմել եք Վարուժան Կարապետյանին ներում շնորհելու խնդրանքով»։ Բայց մենք խոսել ենք նաեւ իրավաբանների հետ, եւ պարզվեց, որ Վարուժանն իր գործի վերանայման դիմում կարող էր ներկայացնել միայն 1997 թվականին, այսինքն՝ 15 տարվա բանտարկությունից հետո։ Անցյալ տարի, ով էլ լիներ՝ չէր կարող լուծել այս հարցը։ Այս տարի է, որ լրանում է վերանայման խնդրանքի ժամկետը։ Բնականաբար, այս հանդիպման ժամանակ ես պիտի կրկնեմ իմ խնդրանքը։ Դա իմ պարտքն է։
ՎԱՐԴԱՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ, ՀայԷֆԷմ ռադիոկայան ― Պարոն նախագահ, Ձեր այն հայտարարությունից հետո, երբ ասացիք, որ 2001 թվականի նախագահական ընտրություններին չեք առաջադրվի, քանի որ այդ հնարավորությունը չի ընձեռում օրենքը, այդ հայտարարությունից հետո հեռուստաելույթում Սամվել Գեւորգյանն ասաց, որ դեռ միանշանակ չէ, եւ պետք է պարզել, թե օրենքը հնարավորություն տալիս է, թե՞ ոչ։ Այլ քաղաքական գործիչներ էլ նման ակնարկներ արեցին։ Հարցս հետեւյալն է՝2001 թվականի նախագահական ընտրություններին չմասնակցելու Ձեր վճիռը վերջնակա՞ն է, թե՞ հնարավոր են այլ տարբերակներ։ Մասնավորապես, Դուք կդիմե՞ք Սահմանադրական դատարան՝ օրենքին համապատասխանությունը վճռելու համար։
― Ոչ, ես չեմ դիմի Սահմանադրական դատարան, ― (որոշ դադարից հետո՝ կատակով),― միայն եթե ազգովին խնդրեք, այդ ժամանակ կառաջադրվեմ։
ՍԵՐԳԵՅ ԵՐԻՑՅԱՆ ― Պարոն նախագահ, Ձեր նախընտրական ծրագրում մի կետ կար, որտեղ նշում էիք, որ մեր երկրի մինչեւ մեկ միլիոն քաղաքացիներ գտնվում են աղքատության եզրին, եւ Դուք ունեիք ծրագիր, որը ենթադրում էր Ձեր նախագահության հինգ տարիների ընթացքում այդ վիճակից դուրս գալ։ Անցել է մեկ տարի։ Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է արել կառավարությունն այդ ուղղությամբ եւ հաջորդ չորս տարիների ընթացքում ի՞նչ է հնարավոր անել մեր Սահմանադրության գլխավոր պահանջը՝ սոցիալական պետության կառուցումը արժանապատիվ կատարելու համար։
– Դժբախտաբար առաջին տարում վիճակը մեզ բացարձակապես չի ուրախացնում։ Նույնիսկ ետընթաց կա նախորդ տարվա համեմատ։ Մասնավորապես, սղաճը մեր նախատեսածից բարձր էր։ Մենք տարեկան սղաճը նախատեսել էինք ընդամենը տաս տոկոս, մինչ իններորդ ամիսն է, եւ արդեն մոտենում է 15 տոկոսի, այն է՝ 14,8 տոկոս։ Իսկ սղաճը նշանակում է ժողովրդի կենսամակարդակի անմիջական անկում։ Մյուս կողմից՝ ի՞նչ է հաջողվել անել։ Հաջողվել է որոշ կարգ ու կանոն հաստատել մասնավորապես հարկային, մաքսային համակարգերում։ Եթե ոչ այս տարվա առաջին 3–4 ամիսներին, ապա դրանից հետո մենք կարողացել ենք բյուջեի հարկային մուտքերն ապահովել 100 եւ ավելի տոկոսով։ Դրանով մենք կարողացել ենք գոնե աշխատավարձերի, թոշակների ուշացումները կրճատել եւ հասցնել տանելի վիճակի։ Դեռեւս մինչեւ վերջ այդ հարցը չենք լուծել։ Իհարկե, ես հրաշքներ չեմ խոստացել, ես խոստացել եմ դանդաղ փոփոխություններ եւ վստահ եմ՝ այն, ինչ խոստացել եմ՝ այս հինգ տարիների ընթացքում մենք կիրականացնենք։ Բայց, կրկնում եմ՝ հրաշք չսպասեք։
Եկեք պարզ, ոնց որ հարեւանը հարեւանի հետ, կամ ընկերն ընկերոջ հետ, նստենք խոսենք, հասկանանք մեր վիճակը։ Ի՞նչ ենք մենք ուզում։ Եթե դուք կարծում եք, որ այս պայմաններում՝ Ղարաբաղի հարցի չլուծվածության եւ առաջին հերթին՝ շրջափակումների առկայության պայմաններում Հայաստանը կարող է դառնալ նորմալ երկիր, Հայաստանի ժողովուրդը կարող է ապրել այնպես, ինչպես Եւրոպայի ժողովուրդներն են ապրում, դա նշանակում է դուք Խորենացի չեք կարդացել։ Չի լինելու։ Կա՛մ, կա՛մ։ Կա՛մ պիտի ամբողջ աշխարհին ասենք. «Գնացեք մի կողմ, մենք մեր հարցերը լուծում ենք, մենք վստահ ենք մեր ուժերի վրա եւ ոչ մի զիջում չենք անելու», բայց այդ դեպքում ոչ ոք պիտի իրավունք չունենա պահանջել կենսամակարդակի բարելավում, հակառակը, պիտի հաշտվի այն մտքի հետ, որ իր կենսամակարդակը շատ ավելի ընկնելու է։ Կա՛մ էլ, եթե ուզում է լավ ապրել, ուզում է զարգացնել իր տնտեսությունը, պետք է քաջություն ունենա, համարձակություն ունենա գնալ լուրջ փոխզիջումների, ես չեմ ասում զիջումների։
Դուք շատ համարձակ եք ընդհանրապես։ Լրագրողները հիմա ամենաքաջ, ամենահերոս մարդիկ են մեր հասարակության մեջ։ Ավելի քաջը չկա։ Ում ուզում եք՝ հայհոյում եք, ում ուզում եք՝ սուզում եք, ում ուզում եք՝ խայտառակում եք։ Քաջություն ունեցեք նայելու իրականությանը եւ բանավեճ բացելու։ Դրեք, հաշվարկներ կատարեք, թե ուր կհասնենք, եթե այս վիճակը պահպանվի եւս 5–10 տարի։ Դժվար չէ հաշվել։ Մենք մեզ համար արել ենք այդ հաշվարկները։ Հայաստանը նորմալ պետություն չի դառնա, եւ լավ չեք ապրի, մինչեւ Ղարաբաղի հարցը չլուծվի, մինչեւ շրջափակումները չվերանան։
ՄԱՐԻՆԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ, «Այժմ» ― Պարոն Տեր-Պետրոսյան, անցած տարիների ընթացքում Դուք մի քանի խորհուրդ եք տվել մեր բնակչությանը, թե ինչպես հայթայթել գոյության միջոցներ։ Այն է՝ դիմել բարեկամներին կամ պարտք վերցնել հարեւաններից, կամ վաճառել ունեցվածքը։ Իսկ հիմա, երբ այս միջոցները սպառված են, Դուք ի՞նչ խորհուրդ կտայիք այդ մարդկանց, այն քաղաքացիներին, որոնք ստանում են երեք կամ հինգ հազար դրամ աշխատավարձ։
― Դուք ո՞ր թերթն եք ներկայացնում։
ՄԱՐԻՆԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ ― «Այժմ»։
― «Այժմ»՝ պարզ է։ Դուք, ինչպես միշտ, աղավաղում եք իմ ասածները։ Ես ոչ մի նման խորհուրդ չեմ տվել։ Կարող եք վերցնել իմ ելույթի ձայնագրությունը եւ կտեսնեք, որ նման բան գոյություն չունի։ Ուզո՞ւմ եք ասեմ՝ ես ինչ եմ ասել։ Ես ընդամենն արձանագրել եմ փաստը։ Երբ ինձ հարց է տրվել, հիշում եմ ով է հարց տվել՝ Դավիթ Վարդանյանը, թե ինչպես է ապրում ժողովուրդը, եթե նրա աշխատավարձի արժեքը հավասար է երկու ձվի արժեքի, ես ասել եմ՝ ինչպե՛ս են ապրում՝ ուրեմն ինչ-որ տեղից ինչ-որ բան հայթայթում են, կա՛մ իրենց պահուստներն են օգտագործում, կա՛մ բարեկամներից պարտք վերցնում։ Իսկ դուք սա դարձրել եք «խորհուրդ տալ», արդեն հինգ տարի է կրկնում եք, չեք էլ ձանձրանում։ Կարող եք էլի տաս տարի կրկնել։
ԱՐՄԵՆ ԶԱՔԱՐՅԱՆ, «Առավոտ» օրաթերթ ― Պարոն նախագահ, ես Ձեզ ուզում եմ նույն հարցն ուղղել, որն ուղղել եմ վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանին՝ ասուլիսում։ Հարցս վերաբերում էր Գագիկ Հարությունյանի հարցադրմանը։ Դատա-իրավական համակարգի բարեփոխումների համար նախորդ տարիներին հատկացվել է 1 միլիոն 600 հազար դոլար, որի հետքը չկա։ Հայաստանում ազատ մամուլի կայացման համար հատկացվել է 1 միլիոն 800 հազար դոլար։ Պարզ չէ՝ ո՞րն է այդ ազատ մամուլը, ի՞նչ սկզբունքով է դա բաշխվել, ի՞նչ համամասնությունով եւ ո՞ր լրատվամիջոցներին։ Երրորդ վարկը. ինչ -ինչ հասարակական կազմակերպությունների տրվել է 1 միլիոն 400 հազար դոլար։ Պարզ չէ, թե որո՞նք են այդ կազմակերպությունները եւ ի՞նչ նպատակներով է հատկացվել։ Դուք ի՞նչ տեղեկություններ ունեք այդ վարկերի ծախսման վերաբերյալ։ Արդյո՞ք կատարվել է համապատասխան աուդիտ եւ Ձեզ զեկուցվել է դրա մասին։
― Այո, ես տեղյակ եմ։ Ե՛ւ Գագիկ Հարությունյանի հայտարարությունից հետո, ե՛ւ ձեր հարցից հետո կառավարությունն զբաղվում է այդ հարցով, կատարվում են համապատասխան ստուգումներ։ Երբ ստուգումների արդյունքները հայտնի լինեն, ձեզ կներկայացվեն։ Համապատասխան դիմումներ ներկայացվել են այն կազմակերպություններին, որոնք հատկացրել են այդ վարկերը։ Դրանք հիմնականում բաշխվել են համատեղ։ Հայաստանի կազմակերպությունները չէ, որ բաշխել են, այլ համատեղ՝ արտասահմանյան եւ հայկական։ Կստուգվի մինչեւ վերջին լուման եւ ձեզ կհայտնվի։ Ես ինքս չափազանց շահագրգռված եմ իմանալու, թե մամուլի որ օրգանները կամ հասարակական որ կազմակերպություններն են օգտվել այդ վարկերից։ Շահագրգռված եմ գուցե ձեզնից ավելի։
ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ, «Նոյան տապան» գործակալություն ― Պարոն նախագահ, դարձյալ կոռուպցիայի խնդրի վերաբերյալ։ Անկախության ձեռքբերումից հետո քանի անգամ արծարծվել է այն առաջարկությունը, որ անհրաժեշտ էր մտցնել պետական պաշտոնյաների եկամուտների հայտարարագրման համակարգ։ Վերջին անգամ այդ մասին կարծեմ խոսվեց 1995 թվականի սկզբին, բայց մինչեւ այժմ չի արմատավորվել։ Չե՞ք գտնում, արդյոք, որ անհրաժեշտ է այդպիսի համակարգի արմատավորում, ինչպես ներկայումս արվում է Ռուսաստանում։ Մասնավորապես, Դուք նշեցիք, որ պետական պաշտոնյաները ցածր աշխատավարձ են ստանում, դրանով մի տեսակ մեղավորության, կասկածի ստվեր եք գցում բոլորի վրա։
― Դուք համաձայն չե՞ք, որ պետական պաշտոնյաները ցածր աշխատավարձ են ստանում։ Էլ ի՞նչ ստվերի մասին է խոսքը։
Ինչ վերաբերում է հայտարարագրերին, ես ողջունում եմ դա։ Այո՛, որքան շուտ արվի, այնքան լավ։ Կառավարությունը ոչ միայն դա պիտի անի. հանձնարարված է՝ եւ արդեն լուրջ աշխատանքներ են տարվում նաեւ պետական ծառայողի մասին օրենքի ընդունման շուրջ, որ ես գտնում եմ ՝ ամենակարեւոր օրենքներից մեկն է։
Ձեր հարցն ինձ կօգնի, որ ես ավելի արագացնեմ այդ խնդրի լուծումը։
ԳԱՅԱՆԵ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ, «Սնարք» գործակալություն ― Կարո՞ղ է պատահել այնպես, որ Թուրքիան հրաժարվի Հայաստանի տարածքով ստանալ ռուսական գազը, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը դեռ կարգավորված չէ։ Եթե՝ այո, ապա այդ դեպքում Հայաստանը կստանա՞ այդ գազը, թե՞ ոչ։ Կարո՞ղ է պատահել, որ չստանա։
― Ես այդքան հոռետես չեմ։ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն այսօր կարգավորված չէ, բայց դա չի նշանակում, որ վաղը կարգավորված չի լինի։ Չկա մի խնդիր, որ վաղ թե ուշ չի լուծվում. Սա՝ մեկ։ Երկրորդ՝ ես կարծում եմ, ժամանակի ընթացքում չի կարող պատահել այնպես, որ բոլոր կապերը խզվեն, եւ ինչ-որ հարցում որեւէ տեղաշարժ տեղի չունենա։ Թուրքիան պիտի կշռի իր համար որն է ավելի կարեւոր՝ գա՞զը, թե՞ համերաշխության պարտավորությունն Ադրբեջանի նկատմամբ։ Մի մոռացեք, որ Թուրքիայում նույնպես շատ լուրջ ձայներ են հնչում ե՛ւ քաղաքական ուժերի կողմից, ե՛ւ ավելի շատ տնտեսական վերնախավի կողմից, որոնք բողոքում են հայ-թուրքական սահմանի փակվածության դեմ։ Տարբեր շահեր գոյություն ունեն։ Կկշռեն, կհաշվեն, եթե իրենց ձեռնտու չէ, այո՛, որոշ ժամանակ գուցե դեռ էլի հրաժարվեն։ Իսկ ինչ վերաբերում է «Ռոսգազի» հետ մեր պայմանագրին, ապա Հայաստանով դեպի Թուրքիա գազամուղի անցկացումը այդ պայմանագրի ընդամենը մեկ տարրն է։ Դա շատ լուրջ պայմանագիր է, որը մեր գազային համակարգերն ամբողջությամբ միացնում է իրար։ Եւ «Գազպրոմը» շահագրգռված է գործունեություն ծավալել Հայաստանի ներքին ցանցում։ Եթե առաջ նա միայն մեր սահմանի վրա մեզ գազ վաճառող էր, ապա այսօր այդ գազը ոչ թե սահման է հասցնում, այլ արդեն ուղղակի սպառողին։ Եւ եկամուտները բաժանվում են ըստ բաժնեմասերի տոկոսների. այնպես որ դա բացարձակապես կապ չունի «Գազպրոմի» Հայաստանում ծավալած գործունեության հետ։
ԳԵՂԱՄ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ, «Ագրոպրես» խմբագրական կենտրոն ― Պարոն նախագահ, արդյունաբերության վերականգնման եւ աշխատատեղեր ստեղծելու ուղղությամբ ի՞նչ քայլեր են արվում։
― Արվում է գործնականում ամեն ինչ, հնարավորությունների սահմանում, բայց ես քիչ առաջ ասացի, այդ հնարավորությունների սահմանը շատ փոքր է։ Ի՞նչ պիտի արվի, որո՞նք են այն հիմնական խնդիրները, որոնց վրա շատ լուրջ աշխատանք է կատարվում։ Նախ եւ առաջ դա ներդրումների ներգրավման խնդիրն է, որն արդեն դարձել է մեր կառավարության գործունեության ամենաառաջնահերթ խնդիրը, եւ այս հարցում մենք ունենք որոշ հաջողություններ։ Ես չեմ ուզում բոլորովին հոռետես լինել։ Այս գործընթացը պիտի շարունակվի, միջազգային աճուրդները, վերջիվերջո, պիտի արդյունք տան, դրան նույնպես բացարձակապես չեմ կասկածում։ Չափազանց կարեւոր էր Քըրք Քըրքորյանի հիմնադրամի ստեղծումը, որը գլխավորելու է սենատոր Դոուլը։ Խոսքը փաստորեն վերաբերում է 100 մլն դոլարի ներդրումների, որոնք, ըստ երեւույթին, ցածր տոկոսներով պիտի վարկավորեն մեր արդյունաբերությունը, ընդհանրապես գործարարությունը։ Ես կարծում եմ՝ եթե մեկ-երկու տարվա ընթացքում այդ հիմնադրամն օգտագործվի, ապա մեծ օգնություն կլինի Հայաստանի համար։ Պետք է ավելացնեմ, որ մեզ համար այս հարցն այնքան լուրջ է, որ շուտով, ըստ երեւույթին, մեկ-երկու շաբաթվա ընթացքում, կստեղծվի ներդրումների խթանման (սա մոտավոր անվանումն է) պետական խորհուրդ։ Դա ըստ երեւույթին կլինի վարչապետին կից եւ մեր առեւտրի ու արդյունաբերության նախարարության անմիջական մասնակցությամբ։ Ամենայն հավանականությամբ կստեղծվի Նախագահի հրամանագրով եւ կունենա շատ լուրջ լիազորություններ։ Նրա խնդիրներն են դառնալու. 1. Նախ՝ գտնել արտաքին շուկաներ։ Օգնել մեր արդյունաբերողներին արտաքին շուկաներ հայթայթելու հարցում։ 2. Ներգրավել օտարերկրյա ներդրումներ։ 3. Հայաստանում բոլոր օտարերկրյա ներդրողներին զերծ պահել բյուրոկրատական քաշքշուկներից, որպեսզի ներդրողը Հայաստանում գործ ունենա մեկ գործընկերոջ հետ։ Օտարերկրյա ներդրողը պարտավոր չէ դռնից դուռ ընկնել, ստորագրություններ հավաքել՝ մարզպետարան, քաղաքապետարան, դատարան եւ այլն, եւ այլն։ Ամբողջ ծառայությունը պիտի իրականացնի այդ խորհուրդը։ 4. Ներդրողներին մատուցել իրավաբանական խորհրդատվություն, որպեսզի ներդրողներն անմիջապես հնարավորություն ունենան ծանոթանալու իրենց հետաքրքրող օրենսդրությանը։ 5. Կատարելագործել, շարունակ հետեւել, բարեփոխել մեր տնտեսական օրենսդրությունը։ Սա նույնպես մտնելու է նրա խնդիրների մեջ։ Սա շատ լուրջ հարց է։ Հաջորդ կարեւոր խնդիրը մեր հարկային քաղաքականության բարեփոխման խնդիրն է՝ արդյունաբերության խթանման տեսակետից։ Եւ այսօր կառավարությունը պատրաստում է շատ լուրջ փաթեթ, որով բավականին կթեթեւանա մեր արդյունաբերողների հարկային բեռը, մասնավորապես՝ շահութաբեր ձեռնարկությունների համար։ Այնպես որ, սա ամենօրյա մտահոգության առարկա է։
Այս ամբողջը, սակայն, ես համարում եմ կոսմետիկա, առկա հնարավորությունների առավելագույն օգտագործում, ոչ ավելին։ Սա կթեթեւացնի մեր վիճակը, մի փոքր կբարելավի մեր կենսամակարդակը, բայց Հայաստանը չի դառնա ժամանակակից պետություն, Հայաստանում տնտեսական զարգացում չի լինի, մինչեւ չլուծվի Ղարաբաղի հարցը, մինչեւ չվերանան շրջափակումները։
ԱԼՅՈՇԱ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ, «Բի-Բի-Սի» ― Լեռնային Ղարաբաղի ղեկավարության վերջին հայտարարություններում ասվում է, որ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի մոտեցումների մեջ տարաձայնություններ կան Մինսկի խմբի եռանախագահության ներկայացված առաջարկությունների նկատմամբ։ Կարո՞ղ եք արդյոք պարզաբանել այդ տարաձայնությունները։
― Ես չէի ասի, որ Ղարաբաղի հարցի լուծման, կամ Ղարաբաղի ճակատագրի վերաբերյալ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի տեսակետների միջեւ տարբերություններ կան։ Ո՛չ, թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ղարաբաղը ցանկանում են, որ ղարաբաղցին լինի անվտանգ, ազատ, որ ունենա նորմալ կենսագործունեության հնարավորություն, որ օգտվի մարդու այն բոլոր իրավունքներից, որոնցից օգտվում է ցանկացած եւրոպական ազգ, որովհետեւ ղարաբաղցին ոչնչով պակաս չէ գերմանացուց, ֆրանսիացուց, որպեսզի նրա ազատությունը սահմանափակվի։ Այս հարցում որեւէ տարաձայնություն գոյություն ունենալ չի կարող։ Տարաձայնություն կարող է լինել կարգավորման ընթացքի, մեթոդոլոգիայի նկատմամբ։ Գաղտնիք չէ, իհարկե, կան տարաձայնություններ։ Զարմանալի կլիներ, որ նման տարաձայնություններ չլինեին։ Սա երբեմն միջնորդներն անգամ չեն ուզում տեսնել, նույնիսկ մտածում են, թե ինչ-որ խաղ կա, որ Հայաստանն ու Ղարաբաղը ցույց են տալիս, թե իբր ունեն տարաձայնություններ, բայց իրականում նրանք գործում են միասնաբար։ Բայց սա սխալ է, որովհետեւ նման մյուս հակամարտությունների փորձն էլ ցույց է տալիս, որ հակամարտության բոլոր կողմերն աստիճանաբար, եթե ոչ միանգամից, դառնում են ինքնուրույն քաղաքական գործոններ։ Ես գիտեմ, այո, շատ լուրջ տարաձայնություններ կան նաեւ Դենքթաշի եւ Դեմիրելի միջեւ, Հյուսիսային Կիպրոսի եւ Թուրքիայի միջեւ։ Մենք հիշում ենք այն լուրջ տարաձայնությունները, որ կային Միլոշեւիչի եւ Կարաջիչի միջեւ։
Դա բնական է, Ղարաբաղը շատ լուրջ քաղաքական գործոն է։ Կա ժողովուրդ, կան ընտրյալ իշխանություններ, ունի հզոր, հաղթական բանակ։ Ինչո՞ւ պիտի Ղարաբաղը քաղաքական գործոն չլիներ եւ ինչո՞ւ պիտի իր ձայնը չունենար ոչ միայն Ադրբեջանի ու միջնորդների հետ խոսելիս, այլ նաեւ Հայաստանի հետ խոսելիս։ Ես սա շատ բնական եմ համարում։ Բայց, միաժամանակ, ունենալով տարաձայնություններ, ունենալով երբեմն լարված պահեր, մենք միշտ կարողացել ենք համագործակցել եւ ընդհանուր առմամբ այս տարիների ընթացքում մենք կարողացել ենք գտնել ընդհանուր եզրեր։ Այսօր էլ, այո, կան տարբերություններ։
Շատ մեծ գաղտնիք բացած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ընդհանրապես Ղարաբաղի հարցի լուծման հինգ տարբերակ գոյություն ունի. 1. Ստատուս-քվոյի կամ այսօր գոյություն ունեցող վիճակի հավիտենական պահպանումը։ 2. Հայաստանի եւ Ղարաբաղի կողմից, որպես վերջնագիր, Ղարաբաղի անկախության պահանջը կամ Ղարաբաղի միացումը Հայաստանին։ Ենթադրենք՝ ամբողջ աշխարհին ներկայացվում է նման վերջնագիր. միայն այս լուծումը եւ ուրիշ ոչինչ, որի դեպքում, իհարկե, Ղարաբաղը պատրաստ կլինի վերադարձնել գրավված տարածքները։ 3. Հաջորդ տարբերակը պատերազմն է, եթե, իհարկե, Ղարաբաղն ի վիճակի է ծնկի բերել, այսինքն՝ կապիտուլյացիայի ենթարկել Ադրբեջանին։
Դո՛ւք դատեք առայժմ այս երեք տարբերակների իրական լինել-չլինելու մասին։ Դրանից հետո կխոսեմ ավելի իրական տարբերակների մասին։
Նախ՝ ստատուս-քվոյի պահպանումը. ինչպե՞ս եք դա պատկերացնում։ Ես արդեն նշեցի շրջափակման հետեւանքով Հայաստանի համար առաջացած դժվարությունները։ Դրան պետք է գումարել միջազգային հանրության հանգամանքը. ի՞նչ է, միջազգային հանրությունը թույլ է տալու, որ 20 կամ 30 տարի պահպանվի՞ այս վիճակը։ Դա բացառված է, եւ միջազգային հանրությունը կգտնի ձեւեր, միջոցներ՝ այնքան խեղճացնելու մեզ, որ ոչ միայն չկարողանանք ձեռք բերել այն, ինչ որ այսօր կարող ենք ձեռք բերել փոխզիջումների ճանապարհով, այլ շատ ավելի վատ վիճակի մեջ ընկնել։ Այդպես եղավ Բոսնիայում։ Եթե Բոսնիայի սերբերը մեկ տարի առաջ համաձայնեին այն լուծմանը, որ նրանց առաջարկվում էր, այսօր նրանք շատ ավելի լավ վիճակում կլինեին, եւ Խորվաթիայում կպահպանվեր սերբական Կրաինան։ Ամեն ինչ կորցրին։ Ուրեմն՝ ես չեմ գտնում, որ ստատուս-քվոն ռեալ է պահպանել։ Գուցե կարելի է համառել, կես տարի էլ, մեկ տարի էլ ձգձգել, բայց ի վերջո աշխարհի համբերության բաժակը կլցվի։
Երկրորդ՝ պահանջել միայն ու միայն անկախություն կամ միացում Հայաստանին եւ ուրիշ ոչ մի տարբերակ չընդունել։ Սա ըստ էության նույն բանն է։ Սա վերջնագիր է, եւ այս դեպքում միջազգային սանկցիաները շատ ավելի ազդեցիկ եւ էֆեկտիվ կլինեն։
Եւ երրորդ՝ պատերազմով, կարծում եմ, անհնար է, որ Ղարաբաղը կարողանա ծնկի բերել Ադրբեջանին, որովհետեւ դրա համար պետք է գրավի Բաքուն։ Սակայն եթե նա փորձի ոչ թե Բաքուն, այլ թեկուզ մեկ շրջան էլ գրավել, աշխարհը դա թույլ չի տա։ Կա մի սահման, այդ սահմանից այն կողմ արդեն համբերությունը հատնում է։
Մնում է երկու տարբերակ. մի տարբերակը հարցի փուլ առ փուլ լուծումն է, մյուսը՝ փաթեթային։ Եթե հարկ կա, կարող եմ մեկնաբանել։ Նախ սկսեմ փաթեթային լուծումից, որովհետեւ փուլ առ փուլը, կարելի է ասել, դրա ավելի երկարաձգված տարբերակն է։ Փաթեթայինը ենթադրում էր, որ միաժամանակ լուծվում են ե՛ւ գրավված տարածքների վերադարձման հարցը, բացի Լաչինի շրջանից, ե՛ւ խաղաղարար ուժերի տեղադրումը ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանին, ե՛ւ շրջափակումների վերացումը, ե՛ւ փախստականների վերադարձը իրենց բնակավայրերը, ինչպես նաեւ՝ բուֆերային, անջատիչ ու ոչ թռիչքային գոտիների ստեղծումը Ղարաբաղի ու Ադրբեջանի սահմանում։ Դրանք չափազանց լայն գոտիներ են։ Սա հարցի փաթեթային լուծման մի մասն էր։ Մյուս մասը Ղարաբաղի կարգավիճակի ճշտումն է։
Սա լուծման մեկ մեթոդոլոգիան է եւ, կրկնում եմ, գաղտնիք չեմ բացի, եթե ասեմ, որ առաջին անգամ համանախագահները ներկայացրել էին նման՝ փաթեթային լուծման ծրագիր։ Առաջին մասի նկատմամբ, ըստ էության, ոչ ոք լուրջ տարաձայնություններ չուներ։ Երկրորդը՝ կարգավիճակը, կտրականապես մերժելի էր Ղարաբաղի համար եւ նույնքան կտրականապես մերժվեց Ադրբեջանի կողմից։ Ադրբեջանը թյուր տպավորություն է ստեղծում, եւ, կարծես թե, միջնորդներն էլ շահագրգռված են այդ տպավորությունը տարածելու, որ իբր իրենք ընդունել են միջնորդների ներկայացրած առաջին ծրագիրը։ Այդպես չէ։ Ադրբեջանը նույնքան կատեգորիկ, կտրականապես մերժել է այդ ծրագիրը, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղը։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այն ունեցել է շատ լուրջ վերապահումներ եւ այդ վերապահումները ներկայացրել է միջնորդներին։
Ըստ էության ի՞նչ տեղի ունեցավ։ Միջնորդներն էլ, մենք բոլորս էլ համոզվեցինք, որ այսօր Ղարաբաղը եւ Ադրբեջանը պատրաստ չեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի այդ կարգավիճակի մասին իր սեփական պատկերացումը, որը կտրուկ հակադրվում է հակառակորդի տեսակետին։ Այս հարցում բոլորը համոզվեցին։ Եւ դրանից հետո, ես կարծում եմ, ընտրվեց միակ իրատեսական մոտեցումը. եթե լուծման նման տարբերակը չի ընդունվում, այսինքն իրագործելի չէ, այսօր պետք է փորձ կատարել իրագործել լուծման «փուլ առ փուլ» տարբերակը։ Ըստ էության այդ փուլերն ընդգրկում են այն երկու բաղադրամասերը, որ կային փաթեթային լուծման ժամանակ, բայց դրանք ժամանակի մեջ իրարից հեռացվում են։ Առաջին փուլում իրականացվում է այն, ինչ ես ասացի, իսկ կարգավիճակի հարցն, ըստ էության, հետաձգվում է մինչեւ այն ժամանակը, քանի դեռ չի իրականացել եւ չի կիրառվել առաջին փուլը։
Այսօր ես կարող եմ միջնորդների նոր առաջարկը դիտել որպես «փուլ առ փուլ» մոտեցման առաջարկ։ Եղել են հայտարարություններ, թե իբր Ադրբեջանում դա արդեն ողջունել են եւ այլն, եւ այլն։ Չգիտեմ։ Ես չեմ ուզում շտապել։ Ես չեմ հավատում այդ ողջույններին, մինչեւ չլինի գրավոր պատասխանը։ Բայց պայմանավորվածություն կա, որ երկու-երեք շաբաթվա ընթացքում բոլոր կողմերն իրենց գրավոր կարծիքը պետք է հայտնեն միջնորդների այս վերջին առաջարկի վերաբերյալ։ Դրանից հետո միջնորդները կքննարկեն այս կարծիքները եւ եթե տեսնեն, որ կողմերի մոտեցումներն ընդհանրություններ ունեն, դա կդիտվի որպես բանակցությունների հիմք։ Իհարկե բացարձակ ընդհանրություն չի կարող լինել, եւ դա բնական է։ Նույնիսկ թռուցիկ հայացքով երեւում է, որ կան լուրջ վերապահումներ, եւ մենք էլ ստիպված պիտի լինենք վերապահումներ կատարել։ Դա կանեն բոլոր կողմերն էլ, բայց եթե միայն վերապահումներով սպառվի գործը, իսկ հիմնականում կողմերն ավելի շատ ընդհանրություններ դրսեւորեն, ես վստահ եմ՝ դա արդեն իրոք կդիտվի բանակցությունների հիմք։ Ես խնդրում եմ ուշադրություն դարձնել այս բառի վրա, չշփոթել կարգավորման հիմքի հետ, մի բան է բանակցությունների հիմքը, մի բան՝ կարգավորման հիմքը։ Կարծում եմ, սա այն միջոցն է, որը ե՛ւ միջնորդների գործն է թեթեւացնում, ե՛ւ հակամարտող կողմերի դեմքն է փրկում։ Նրանց հնարավորություն է տալիս կառուցողականություն դրսեւորել, սկսել բանակցությունները, բայց դեռեւս լուրջ պարտավորություններ չստանձնել՝ առաջարկներն ընդունելով ընդամենը որպես բանակցությունների, այլ ոչ թե որպես կարգավորման հիմք։ Եթե՝ գտնվի ընդհանրությունների մի այնպիսի կրիտիկական մասսա, որը հնարավորություն կտա սկսել բանակցությունները, ես կարծում եմ՝ դա կհաջողվի։ Մի քիչ էլ համբերենք, եւ մեկ ամսվա ընթացքում պարզ կլինի՝ արդյո՞ք հաջողվում է այս առաջարկի իրականացումը, թե՞ կրկին կողմերի տեսակետներն այնքան հակադիր են, որ պետք է նորից մտածել եւ շարունակել մաքոքային դիվանագիտությունը, մինչեւ գտնվի բանակցությունների հիմքը։
ԳԵՒՈՐԳ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ, Լրագրողների համազգային «Նավասարդ» ակումբ ― Պարոն նախագահ, անցումային փուլում ամենաերկարը պաշտոնավարած վարչապետի իրականացրած տնտեսական քաղաքականության վերաբերյալ այսօր քաղաքական, իշխանական շրջանակներում ընդունվում է, որ սխալվել են նրան հավատալու առումով, եւ Դուք էլ ՀՀՇ համագումարներից մեկում ասացիք, որ իշխանության գալու պահին բավարար փորձառություն չունեիք եւ հիմա փորձ եք ձեռք բերել։ Այս ենթատեքստում ինչպե՞ս եք այսօր գնահատում Հայաստանի կառավարության, Ազգային ժողովի, դատա-իրավական համակարգի եւ ՀՀՇ-ի գործունեությունը։
― Դուք մի ամբողջ զեկուցման նյութ նշեցիք։ Առաջին հարցը վերաբերում էր Բագրատյանին։
Իմ կարծիքով, եթե այդ մարդը երեք տարի աշխատել է որպես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ, նշանակում է, որ հիմնականում նրա աշխատանքն ինձ բավարարել է. երեք տարի դեռեւս ոչ մի այլ վարչապետ չի աշխատել Հայաստանում։ Ես Հրանտ Բագրատյանի գործունեությունը չափազանց բարձր եմ գնահատում։ Այն, ինչ նա արել է այդ ծանր տարիներին, ինձ համար անուրանալի է։ Նախ եւ առաջ նկատի ունեմ նրա գործունեությունը օպերատիվ ղեկավարման առումով, երբ մենք հայտնվեցինք ճգնաժամային վիճակում։ Շրջափակումները նոր երեւույթ էին, դրանց հաղթահարման մեխանիզմները դեռ ձեւավորված չէին, Իրանի հետ հարաբերությունները նոր-նոր էին սկսվում, եւ այդ պայմաններում կառավարությունը գործադրեց ահռելի ջանքեր ու կարողացավ ապահովել մեր ժողովրդի կենսագոյությունը։ Ինչպես ասացի՝ ես այստեղ չեմ կարող ուրանալ Հրանտ Բագրատյանի դերը։ Սա՝ մեկ։ Եւ երկրորդ՝ անգնահատելի է Հրանտ Բագրատյանի համարձակությունն ու պրոֆեսիոնալիզմը (թեկուզ սխալներով հանդերձ) լուրջ ազատական ռեֆորմների, տնտեսական բարեփոխումների իրականացման գործում։ Հիմա կասեք՝ եթե այսքան գովում եմ, ապա ինչո՞ւ հանեցի։ Ուղղակի ամեն մարդ իր ժամանակն ունի։ Այդ ժամանակն այդպիսի գործիչ էր պահանջում, այսօր՝ այլ տիպի գործիչ, որը, հիմնականում պահպանելով բարեփոխում ների ստրատեգիական գիծը, ավելի շատ ուշադրություն պիտի դարձնի կատարողական կարգապահությանը, օրինականությանը եւ օպերատիվ կառավարմանը։ Այսօր ահա այս խնդիրներն են, որ, կարծում եմ, նույնքան հաջող լուծում է Ռոբերտ Քոչարյանը։ Ինչ վերաբերում է մյուս հարցերին, դա իսկապես զեկուցման նյութ է։
ԱՐՄԻՆԵ ՕՀԱՆՅԱՆ, «Երեւան» տեղեկատվական կենտրոն ― Ամբողջ 1996 թվականի ընթացքում եզրակացություն տալու համար արդարադատության նախարարություն են մուտք գործել կառավարության եւ վարչապետի 564 որոշում ու որոշումների նախագծեր, իսկ Նախագահի ընդամենը 6 հրամանագրերի նախագծեր։ Ինչո՞վ եք բացատրում այս փոքրաթիվությունը, եւ արդյո՞ք սա չի նշանակում, որ Հայաստանում նախագահական կառավարում չի իրականացվում։
― Արդարադատության նախարարությունը կառավարության օղակն է եւ կառավարությունը պարտավոր է իր բոլոր որոշումները (մենք նույնիսկ օրենք ունենք այդ մասին), անցկացնել այդ նախարարության խողովակով։ Նախագահի հրամանագրերի վերաբերյալ այդպիսի օրենք գոյություն չունի։ Վեց հրամանագիր ուղարկված է, ուրեմն վեցի հարցում անհրաժեշտություն է եղել ունենալ նաեւ արդարադատության նախարարության կարծիքը։ Ես կարող եմ նույնիսկ բացատրել, թե դրանք ինչ դեպքեր են։ Դրանք այն դեպքերն են, երբ Նախագահի իրավաբանական բաժինը, որը շատ հզոր բաժին է, ուր հրաշալի մասնագետներ են աշխատում, ինչ-որ հարցում չի կողմնորոշվել եւ կարիք է զգացել ստանալու նաեւ արդարադատության նախարարության կարծիքը՝ ընդամենը խորհրդատվական կարգով։
ՀԱՍՄԻԿ ՊՈԴՈՍՅԱՆ, «Հայք» ― Չնայած իր վարչապետության կարճ շրջանին, նախկին վարչապետ Արմեն Սարգսյանն, այնուամենայնիվ, կարողացավ իր մասին դրական կարծիք ստեղծել։ Երեկ Ձեր հրամանագրով Դուք նրան նշանակել եք հատուկ հանձնարարություններով դեսպան։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ նշանակումը եւ ի՞նչ գործունեություն պիտի ծավալի Արմեն Սարգսյանը։
― Նախ եւ առաջ ուզում եմ իմ ուրախությունը հայտնել, որ Արմեն Սարգսյանի ապաքինումը հաջող է ընթանում, եւ այսօր արդեն բժիշկները նրան նույնիսկ թույլ են տվել օրական 2-3 ժամ աշխատել։ Սա չափազանց ուրախալի լուր է։ Արմեն Սարգսյանը շատ ակտիվ մարդ է եւ նույնիսկ հիվանդության ամենածանր օրերին ուշի-ուշով հետեւում էր Հայաստանի իրադարձություններին։ Նույնիսկ կինը ինձ բողոքում էր, որ գիշերն արթնանում է, միացնում համակարգիչը եւ ինտերնետի միջոցով հետեւում Հայաստանի անցուդարձին, երբեմն էլ ձեր պատճառով բավականին սրտնեղում է, երբ տհաճ բաներ է կարդում։ Ինչեւէ, նա ակտիվ մարդ է, եւ բժիշկների թույլ տված այս երկու-երեք ժամվա աշխատանքը, կարծում եմ, պետք էր անպայման իմաստավորել։ Հատուկ հանձնարարություններով դեսպանի պարտականությունները դնելով նրա վրա, ես այսօր նկատի ունեմ երեք բնագավառ, որոնք նա արդեն իրագործում է։ Մեկը Եւրոպայի վերականգնման եւ զարգացման բանկի հետ մեր հարաբերություններն են։ Սարգսյանը մշտական շփման մեջ է բանկի հետ, մասնավորապես բանկի նախագահ Դե Լառոզիեի հետ, որը դարձել է նրա անձնական բարեկամը, այցելում է Սարգսյանի տուն եւ լուրջ հարցեր քննարկում։ Երկրորդը՝ Համաշխարհային բանկի հետ հարաբերությունների բնագավառն է։ Վերջինիս նախագահը՝ պարոն Վուլֆինսոնը, Արմեն Սարգսյանի համալսարանական գործընկերն է եղել՝ հանգամանք, որին չէր կարելի կարեւորություն չընծայել։ Եւ երրորդը՝ Արմեն Սարգսյանի վրա է դրված Քըրք Քըրքորյանի բարեգործական «Լինսի» հիմնարկության հետ կապի պարտականությունը։ Այս երեք բնագավառները, կարծում եմ, նրա համար ապահովում են բավականին ծանրաբեռնվածություն։ Նա խանդավառ է նաեւ քիչ առաջ իմ հիշատակած ներդրումների իր ականացման պետական հանձնաժողովի գաղափարով, առաջարկել է լինել, ըստ էության, այդ հանձնաժողովի արտասահմանում գտնվող գործակալ եւ լուրջ աշխատանքներ կատարել ներդրումների ներգրավման ուղղությամբ։
ՍԵՒԱՆ ԱԹԱՕՂԼՈՒ, «Ակոս» շաբաթաթերթ, Թուրքիա (ինտերնետի միջոցով) ― Ի՞նչ եք մտածում Ձեր նոր գլխավոր խորհրդականի վերաբերյալ։
― Նախ, նորի մասին խոսելուց առաջ, ես պիտի հնի մասին իմ կարծիքն ասեմ։ Ես չեմ կարծում, որ իմ կամ Լիպարիտյանի կողմից ընդհանրապես լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք կա։ Լիպարիտյանի եւ իմ կողմից այդ հրաժարականի մասին ամեն ինչ ասված է։ Մնացածն արդեն ճաշակի հարց է. ուզում եք հավատացեք դրա շարժառիթներին, ուզում եք՝ մի հավատացեք, բայց ուրիշ շարժառիթներ չկան, գոյություն չունեն։ Լիպարիտյանի գործունեության, նրա վաստակի, մասնավորապես բանակցությունների գործընթացում նրա չափազանց արդյունավետ մասնակցության, նրա ամենօրյա օգտակարության մասին իմ տված գնահատականը մնում է ուժի մեջ, եւ այս շահարկումները ոչինչ չեն տալիս։ Իզուր մարդիկ պղտորում են ե՛ւ իրենց, ե՛ւ ժողովրդի մտքերը։ Պետք է հավատալ մարդուն, հավատն են կորցնում։ Ինչ վերաբերում է նրան փոխարինողին, անկեղծորեն ասած, ես դեռ չեմ գտել այդ փոխարինողին։ Բայց համոզված եմ, որ դա կարեւոր ինստիտուտ է։ Անպայման պետք է մի մարդ, որը նախագահական համակարգում զբաղվի արտաքին քաղաքականության հարցերով, մասնավորապես Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման գործընթացով, ինչպես նաեւ կապ հանդիսանա Նախագահի եւ Հայաստանի օտարերկրյա դիվանագիտական կորպուսի միջեւ։ Այդպիսի ինստիտուտ, այդպիսի պաշտոն անհրաժեշտ է։
ՏԻԳՐԱՆ ՆԱՂԴԱԼՅԱՆ, «Փաստ» գործակալություն ― Մեկ տարի առաջ այս օրը մեր հանրապետությունում բոլորովին այլ վիճակ էր, չորս տարի անց, գրեթե այս օրերին նախագահական ընտրություններ են սպասվում։ Եթե մեկնվենք այսօր առկա ներքաղաքական զարգացումներից, ըստ Ձեզ, գալիք ընտրություններին դեռ սպառնո՞ւմ է «սեպտեմբեր 25-ի» կետը, թե՞ այն այլեւս բացառում եք։
― Ես կուզեմ էլի մինչեւ վերջ անկեղծ լինել։ Դա մեծապես կախված է նաեւ ձեզանից, կախված է մամուլից, կախված է մեր հասարակությունից, կախված է մեր մտավորակ անությունից։ Որքա՞ն կարելի է հանդուրժել հեղափոխականությունը, բռնության կոչերը եւ բռնության փաստերը։ Ես չեմ տեսնում, որ մեր հասարակությունն իր համար գոնե ինչ- որ իմունիտետ է ստեղծում նման անցանկալի զարգացումներից խուսափելու համար։ Դո՛ւք եք, որ չպիտի հանդուրժեք դա։ Անկախ ամեն ինչից, արդարացված, թե ոչ՝ բռնությունը մեկանգամընդմիշտ պետք է մերժվի, բացառվի, պախարակվի, կշտամբվի, դատապարտվի առաջին հերթին ձե՛ր կողմից, մամուլի կողմից, որովհետեւ ձեր ձեռքին է ամբողջ զենքը։ Եթե դուք դա չեք անում, ուրեմն նպաստում եք բռնությանը։
«Հայաստանի Հանրապետություն», 27 սեպտեմբերի, 1997 թ.
