Կովկասում գերմանական զինվորական միսիայի ղեկավար ֆոն Կրեսսի հեռագիրը Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարարություն
10 հուլիսի, 1918թ, Թիֆլիս
Կյանքը վտանգի ենթարկելով՝ Երևանից եկել է Մեսրոպ եպիսկոպոսը [Վիրահայոց թեմի նախկին առաջնորդ Մեսրոպ եպիսկոպոս Տեր-Մովսիսյանը այդ ժամանակ Էջմիածնի կաթողիկոսարանի մատենադարանի ղեկավարն էր], որպեսզի գերմանացիներից օգնություն հայցի: Նրա ասելով՝ գրեթե կես միլիոն հայեր սովամահ կլինեն, եթե անմիջապես հայերին չթույլատրվի վերադառնալ Սարդարապատ-Իգդիրի և Դավալուի մարզեր, որ հավաքեն հասած բերքը:
Հարգարժան եպիսկոպոսի նկարագրությունը ցնցող է: Ողջ հայ ազգին սովի մատնելու թուրքերի մտադրությունը ակներև է: Էսսադը [Էսսադ փաշան Կովկասյան ճակատի օսմանյան բանակների նորանշանակ հրամանատարն էր] աննշան պատճառներով մերժեց խնդրանքս՝ հայ գաղթականներին և Հայոց ազգային խորհրդին թույլ տալու վերադառնալ հայրենիք:
Թուրքիայի վրա կենտրոնական տերությունների ուժգին ճնշումը մարդասիրության և քաղաքականության հրամայական պահանջ է:
Աղբյուրը՝ «Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրությունում: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու» /Խմբագրությամբ Մ. Գ. Ներսիսյանի, Երևան, «Հայաստան» հրատ., 1991, էջ 612, փաստաթուղթ թիվ 239,
«Հայաստանի անկախության հռչակումը և իշխանության կենտրոնական մարմինների ձևավորումը (1918թ. մայիս-հուլիս). փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու», Երևան, 2009, կազմող՝ Համո Սուքիասյան, էջ 132-133:
