I. BÖLÜM
ERMENİSTAN İLE İLİŞKİLER
Gümrü Barış Antlaşması
Gümrü Müzakere Tutanakları
BELGE 1: 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın, Kars civarında
yapılan mezalime son verilmesine ilişkin 23 Mart 1920 tarihinde Ermenistan
Askerî Komutanlığına tevdi ettiği Notaya cevaben Ermenistan Kolordu
Komutanı Nazarbekof’un kendisine iletmiş olduğu 29 Mart 1920 tarihli Notayı
Heyet-i Temsiliye’ye gönderdiği 15 Nisan 1920 tarihli şifre telgraf. Sözkonusu
Notada, gerek Müslüman gerek farklı milletlerden olsun Ermenistan’da
sükûnetle oturan halktan hiç kimseye hükûmet tarafından baskı ve kovuşturma
yapılmadığı, Kars civarındaki Müslümanların durumlarına dair haberlerin de
gerçeğe uygun olmadığı yolunda beyana yer verilmektedir.
Erzurum
15/4/[13]36
[15/4/1920]
Hey’et-i Temsîliye’ye
1- Tarafımızdan Erivan[da da] Askerî Kumandanlığına hitâben yazıldığı arz ve
taʿmîm kılınan 23 Mart tarihli mektûba cevâb olarak Ermeni Kolordu Kumandanı
olan Nazarbekof[’dan] Ermenistan Cumhuriyeti Kıtaʿâtı Kumandanı imzâsıyla
13 Nisan’da alınan 29 Mart [tarihli] mektûbun sûreti zîrde üçüncü maddede
aynen arz edilmişdir.
2- Mektûb metninde Zaruşad mıntıkasına iki gün mühletle verildiğinden
bahsedilen emirde ahâlînin Ermeni Cumhuriyeti’ne tâbiʿ olmaları aksi takdîrde
top ve tüfek ateşleriyle imhâ edilecekleri beyânıyla tehdîdâtda bulunulmakdadır.
Mezkûr tehdîdâtın bilâhare Ermeni müfrezeleri tarafından mevkiʿ-i tatbîke
konulmuş olduğundan dolayı Azerbaycan Hükûmeti tarafından Ermenistan’a iki
Nota verildiği Batum matbûʿâtında görülmüşdür.
Nazarbekof’un mektûbuna melfûf olarak Ermenileri tebriye etdirmek üzere
muhtelif Ermeni mıntıka kumandanlarından çekilmiş telgraf sûretleri de
gönderilmişdir. Nazarbekof’un mektûbunda Kürdlerle dostluk arzusu izhâr
edilmesine rağmen mart ayında Ermeniler tarafından Kürdler[e] de neşredilen
beyânnâmenin bir sûreti de elde edilmişdir. Kars havâlîsinde icrâ edilen mezâlim
ile bu mezâlime nihâyet verilmesi [deşifre edilememiş] tarafımızdan yazılan 23
Mart tarihli mektûba alınan cevâb ve bu cevâbı tekzîb eden vesâ’ikin bir risâle
hâlinde tabʿ ve neşri derdest bulunmuşdur.
3- Mektûb sûretidir. Erivan şehri, [2]9 Mart 1920
Kazım Karabekir Paşa Hazretleri Huzûr-ı Sâmîsine
Pek muhterem efendi!
23 Mart 1920 tarihli tahrîrâtınızı aldım ve hükûmet erkânı karşısında okudum.
Hükûmet beni zât-ı âlîlerine ber-vech-i âtî mevâdı teblîğ etmeye tavzîf eylemişdir.
1- Gerek Müslümân olsun ve gerek milel-i sâireden olsun Ermenistan’da sükûnetle
oturan ahâlîden hiçbir kimse hükûmet tarafından tazyîk ve taʿkîbât görmemişdir.
2- Kürdlere gelince gerek bunlar ile ve gerek bütün diğer komşularıyla
Ermenistan Hükûmeti en iyi sûretde dostâne ve komşuluğa lâyık bir derecede
yaşamayı arzu ve buna cehd ü ikdâm eder. Kendi tarafından bu mektûba müfreze
kumandanının verdiği emrin bir sûretini leffediyorum. Bu emir Kars havâlîsinde muhârebe harekâtının başlamasından iki gün evvel verilmişdir. Benim kıtaʿâtımın
cumhuriyet dâhilinde sükûnet ve uzlaşmayı muhâfazaya cidden cehdettiklerini
zât-ı sâmîleri bu mektûbdan anlayabileceklerdir. Bundan mâʿadâ zât-ı
devletlerinin Kars havâlîsindeki Müslümânların vazʿiyetlerine dâir haberlerin
hakîkate muvâfık olmadığını zât-ı sâmîlerine isbât edecek mektûb sûretlerini de
te’essüfle rabtediyorum. Zât-ı sâmîlerinden pek derin ihtirâmâtın lütfen kabûlünü
istirhâm ederim Paşa Hazretleri. Nazarbekof
15. K[olordu] K[umandanı]
Kazım Karabekir
