Չինարի գյուղը Տավուշի մարզի Բերդի տարածաշրջանում է՝ նրա ամենաարևելյան մասում՝ սահմանակից Ադրբեջանի Թովուզի շրջանի Ասրիկ Ջրդահան (Asrik Jrdakhan), Հաջիհասանլի (Hajihasanli) բնակավայրերին: Չինարին գտնվում է Երևանից 235 կմ, Իջևանից՝ 102 կմ հեռավորության վրա:
Չինարին եղել է հարևան Այգեձոր, նախկինում՝ Ղուլալի, գյուղի կազմում: Չինարիի վարչական տարածքում է գտնվում XIII դարի սկզբին կառուցված նշանավոր Խորանաշատի վանքը:
Չինարի գյուղի բնակչությունը ըստ տարիների (աղբյուրը՝ Զավեն Կորկոտյան, “Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)”) եղել է հետևյալը.
1897 թվական – 614 հոգի (ցարական մարդահամար), բոլորը՝ հայ,
1914 թվական – 554 հոգի (Кавказский календарь, Կովկասյան օրացույց),
1916 թվական – 447 հոգի,
1922 թվական – 596 հոգի,
1926 թվական – 696 հոգի (ԽՍՀՄ առաջին մարդահամար), որից 689-ը՝ հայ, 4-ը՝ թուրք, 3-ը՝ ռուս,
1931 թվական – 874 հոգի:
Խորհրդային տարիներին Չինարիի բնակչությունը եղել է.
1939 թվական – 1097 հոգի,
1959 թվական – 1464 հոգի,
1970 թվական – 1575 հոգի,
1979 թվական – 1473 հոգի,
1989 թվական – 1467 հոգի:
Շրջանի պատմությունը
Մածնաբերդի և Տավուշի Բագրատունի Կյուրիկյանները
Կյուրիկյանները Բագրատունյանց արքայական տոհմի կրտսեր ճյուղն է: Նրա հիմնադիրը Աշոտ Գ Ողորմածի որդի Գուրգենն էր՝ Կյուրիկեն: 10-րդ դարի կեսերից նրա կառավարմանն էին հանձնվել Գուգարքի հարավային մարզերը՝ Տաշիր-Ձորագետը: 1045 թվականին Բյուզանդիան գրավեց Անին, իսկ 1065-ին՝ Կարսի թագավորությունը: Դրանից հետո Հայաստանում Բագրատունյաց միակ կազմավորումը Կյուրիկյան թագավորությունն էր: 1081 թ. Հաղբատի վանքում Կյուրիկե Ա-ի աջակցությամբ Շիրակի եպիսկոպոս Բարսեղը օծվեց որպես Հայոց կաթողիկոս, ինչպես նաև նրա ժամանակ դրամ հատվեց, որ առայժմ միակն է Բագրատունյաց շրջանից:
11-րդ դարի վերջերին սելջուկները, որ մինչ այդ գրավել էին Հայաստանի մեծ մասը, աստիճանաբար զավթեցին նաև Տաշիր-Ձորագետը: Կյուրիկյաններին մնաց միայն կենտրոնական հատվածը՝ Լոռին Սանահին մայրաքաղաքով:
Անվերջ հարձակումների պատճառով Կյուրիկե Ա-ի որդիները՝ Դավիթն ու Աբասը 1113 թվականին ստիպված եղան հեռանալ և անցնել Տավուշ: Այստեղ նրանց հաջողվեց պահպանել իշխանությունը Տավուշ-Գարդման գավառների մի մասում՝ առաջացան երկու փոքր իշխանություններ՝ Մածնաբերդի և Տավուշի: Մածնաբերդի իշխանությունը գոյատևեց մինչև 13-րդ դարի կեսերը:
Մածնաբերդի տեր Կյուրիկե Բ-ի որդի Վասակը Գարդման գավառում հիմնեց Կյուրիկյան նոր, ոչ մեծ իշխանություն՝ Նոր բերդ կենտրոնով, որը կարճատև կյանք ունեցավ:
Պարսկական և ցարական տիրապետության շրջան
16-րդ դարում՝ թուրք-պարսկական պատերազմների սկզբնական շրջանում Իրանի կառավարիչեր Շահ Իսմայիլն ու նրա որդի Թահմասը իրենց թիկունքն ամրապնդելու նպատակով Հյուսիսային Հայաստանում (Լոռի, Աղստև, Տավուշ, Գարդման և այլն) բնակեցրին թյուրքական և մուսուլմանական ցեղերով՝ բորչալու, ղազախ և շամշադիլ։
Շամշադինի շրջանը 16-րդ դարում ներառել է այսօրվա Բերդի և Ճամբարակի, ինչպես նաև Ադրբեջանի մաս կազմող Ղազախի, Թովուզի և Գետաբեկի շրջանները:
Երբ Արևելյան Հայաստանը Իրանից անցավ Ռոմանովների Ռուսաստանին, Շամշադինը մաս կազմեց Ելիզավետպոլի (Գանձակի) նահանգի Ղազախի գավառին՝ դառնալով 3-րդ և 4-րդ պրիստավությունները:
1930 թվականի սեպտեմբերին Շամշադինը դարձավ առանձին շրջան Շամշադին, հետագայում՝ Բերդ, շրջկենտրոնով:
Խորհրդային վերջին շրջանում Շամշադինն ուներ 15 գյուղական խորհուրդ. Այգեձոր, Այգեպար, Արծվաբերդ, Վարագավան, Վերին Կարմիրաղբյուր, Մովսեսգեղ, Նավուր (Իծաքարի հետ), Ներքին Կարմիրաղբյուր, Նորաշեն, Պառավաքար, Տավուշ, Ծաղկավան, Չինարի, Չինչին, Չորաթան:
Պատրաստեց Թաթուլ Հակոբյանը
Լուսանկարը՝ ԱՆդրանիկ Քեշիշյան
Կարդալ և դիտել նաև՝
https://www.aniarc.am/2020/07/13/berdshamshadin-1831-korkotian/
