Հատված ՀԱՅԵՐԸ և ԹՈՒՐՔԵՐԸ հատորից
1995 թվականին Անկարան մասամբ մեղմեց Հայաստանի հանդեպ դիրքորոշումը: Ապրիլին Թուրքիան դեպի Հայաստան և հակառակ ուղղությամբ թռչող օդանավերին թույլ տվեց օգտվել իր օդային տարածքից, իսկ թուրք-հայկական սահմանը վերստին բացվեց պաշտոնական պատվիրակությունների համար:
Տարբեր առիթներով նախագահ Դեմիրելն ու վարչապետ Չիլլերը հայտարարեցին, թե որպես բարի կամքի արտահայտություն, կարգադրել են բացել Թուրքիայի և Հայաստանի օդային տարածքները կապող H-50 օդային միջանցքը, որը փակ էր 1993-ի գարնանից ի վեր:
Թշնամական գործողությանը, այն է` հարևան երկիրը շրջափակման տակ պահելը, մասամբ վերջ տալը դժվար թե կարելի լինի համարել բարի կամքի արտահայտություն, մանավանդ, որ Անկարան այդ քայլին գնաց իր արևմտյան դաշնակից Միացյալ Նահանգների ճնշման տակ:
ԱՄՆ նախագահ Բիլ Քլինթոնի Ապրիլ 24-ի ուղերձում ասվում էր. ՙԵս պաշտպանում եմ Թուրքիայի կառավարության վերջին որոշումը` դեպի Հայաստանի օդային միջանցքը բացելու վերաբերյալ, որով օգնության առաքումն ավելի արագ, էժան ու վստահելի կլինի: Մենք պնդել ենք, որ դա կատարվի և հույս ունենք, որ սա կլինի առաջին քայլը տարածաշրջանի մյուս շրջափակումները վերացնելու ուղղությամբ` սկզբում մարդասիրական առաքումների, հետո` մյուս բոլոր փոխադրումների համար՚:
Ավելի վաղ միջազգային լրատվամիջոցները տարածել էին վարչապետ Չիլլերի խոսքերը: Թուրքիայի կառավարությունը որոշել է վերստին բացել իր օդային միջանցքները Հայաստան թռիչքների համար, որոնք նա փակել էր ժամանակին ՙորպես պատժի միջոց Հայաստանի կողմից Ադրբեջանում ռազմարշավ իրականացնելու համար՚, ըստ ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ի ԱՄՆ վարչակազմին տեղեկացրել էր Չիլլերը:
Ապրիլի 22-ին Հայաստանի և Թուրքիայի ավիացիոն գերատեսչությունները Անկարայում համաձայնագիր ստորագրեցին օդային սահմանը վերաբացելու մասին:
Ադրբեջանական կողմը դժգոհությամբ ընդունեց Թուրքիայի քայլը: ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպան Հաֆիզ Փաշաևը նախքան օդային սահմանի բացումը մի հարցազրույցում այսպես մեկնաբանեց. ՙՔանի դեռ Հայաստանը չի ենթարկվում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որոշումներին, Թուրքիայի բնական իրավունքն է սահմանները փակ պահել: Մենք կողմնակից ենք ներկա դրության պահպանմանը, քանի որ այն Երևանի նկատմամբ ճնշում գործադրելու միջոց է: Եթե սահմանը բացվելու է, այդ դեպքում ԱՄՆ-ը նույնպես պետք է վերանայի Բաքվի դեմ կիրառվող արգելամիջոցները: Գուցե ԱՄՆ-ը և Թուրքիան այս հարցերը փոխկապակցեն մեծ փաթեթի մեջ: ԱՄՆ-ը մեզ տրամադրել է ընդամենը 28 մլն. դոլարի օգնություն այն դեպքում, երբ Հայաստանին տրվել է 350 մլն դոլար՚:
Օդային սահմանը և ցամաքային սահմանը դիվանագետների համար վերաբացելու Թուրքիայի որոշման վրա ազդեցություն թողեցին ինչպես արտաքին ճնշումները, Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի հաստատումն ու ընթացող հայ-թուրքական շփումները, այնպես էլ Թուրքիայի քաղաքական ու տնտեսական շահերը: 1995 թվականից ՙՀայկական ավիաուղիները՚ սկսեց իրականացնել Երևան-Ստամբուլ թռիչքները: Հաջորդ տարի սկսեցին ավտոբուսներ աշխատել Երևանի և Ստամբուլի միջև` Վրաստանի տարածքով:
Հայաստանի ու Թուրքիայի դիվանագետները, բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ու երկու երկրների հարևան մարզերի տեղական ներկայացուցիչները հանդիպում էին ինչպես միջազգային համաժողովների, այնպես էլ երկկողմ համատեղ ծրագրերի շրջանակներում:
1995թ. միջազգային գիտաժողովի մասնակցելու նպատակով Անկարայում գտնվող Հայաստանի նախագահի գլխավոր խորհրդական Լիպարիտյանին փետրվարի 24-ին ընդունեցին նախագահ Դեմիրելը, վարչապետ Չիլլերը, իսկ նախօրեին` արտգործնախարար Կարայալչընը: Լիպարիտյանը Թուրքիա էր մեկնել ցամաքով` սահմանից Կարս հասնելով թուրքական մեքենաներով, որտեղ նրան հյուրընկալել էր Կարսի նահանգապետը:
—
Հայացք Արարատից. Հայերը և թուրքերը գիրքը կազմված է 3 մասից: Առաջին տասը գլխում պատմվում է 1918-1921 թթ. հայ-թուրքական (քեմալական) հարաբերությունների մասին: Երկրորդ մասի 7 գլուխներում հեղինակը ներկայացրել է հայ-թուրքական շփումներն ու հարաբերությունները այն տարիներին, երբ Խորհրդային Հայաստանը մաս էր կազմում ԽՍՀՄ-ին: Գրքի երրորդ մասի 11 գլուխներում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների պատմությունն է 1988-ից մինչև մեր օրերը: Գիրքը ունի նաև առաջաբան («Ամենատխուր պատարագը») և վերջաբան («Երկի´ր Նաիրի, ո՞ւր ես»), ինչպես նաև հավելված, որում ներկայացված են Հայաստանի և Թուրքիայի միջև ստորագրված բոլոր փաստաթղթերը: Հեղինակը լրագրողական արհեստավարժության բարձրագույն մակարդակով ներկայացրել է Երևան-Անկարա հարաբերությունների յուրաքանչյուր հանգրվանը, կատարել արխիվային հսկայական աշխատանք, ինչպես նաև բազմիցս այցելել Արևմտյան Հայաստան, տասնյակ հարցազրույցներ ունեցել հայ, թուրք և այլ ազգերի դիվանագետների, նախագահների, պատմաբանների հետ:
