Մեծ Մանթաշ գյուղը գտնվում է ծովի մակարդակից գրեթե 2000 մետր բարձրության վրա, Արագածի ստորոտում, Շիրակի մարզի Արթիկի շրջանում, մարզկենտրոն Գյումրիից 30 և մայրաքաղաք Երևանից 90 կիլոմետր հեռավորության վրա:
Սահմանակից է Արագածոտնի մարզի Նորաշեն, Գեղադիր և Շիրակի մարզի Փոքր Մանթաշ և Արևշատ համայնքների վարչական սահմաններին:
Հիմնադրվել է 1828-1829 թվականներին՝ Արևմտյան Հայաստանի Բասեն գավառի Խորասան գյուղից գաղթվածներով:
Նախկինում ունեցել է Մեծ Արխվալի (Արախվալի, Արըխվալի) անունը: Մեծ Մանթաշ է վերանվանվել 1935 թվականի հունվարի 3-ին:
Խորհրդային տարիներին Մեծ Մանթաշի գյուղական խորհրդի մեջ մտել են նաև Փոքր Մանթաշ (Փոքր Արխվալի) և Արևշատ (Եկանլար) գյուղերը:
Արխվալի անունով Խորհրդային Հայաստանում երեք գյուղ է եղել, բոլորն էլ Շիրակի դաշտում. Արխվալի, որ այսօրվա Լեռնուտն է Ախուրյանի շրջանում, ինչպես նաև Մեծ ու Փոքր Արխվալիները Արթիկի շրջանում:
Ներկայացնում ենք Հոռոմ գյուղի բնակչությունը՝ համաձայն Զավեն Կորկոտյանի “Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)” կոթողային աշխատության:
1831 թ – 208 հոգի, բոլորը՝ հայ,
1873 թ – 710 հոգի, բոլորը՝ հայ,
1886 թ – 1.013 հոգի, բոլորը՝ հայ,
1897 թ – 1.278 հոգի, որից 1.265-ը՝ հայ, 13-ը՝ իսլամ (ցարական Ռուսաստանի առաջին մարդահամար)
1908 թ – 1.483 հոգի,
1914 թ – 1.698 հոգի, ըստ Կովկասյան օրացույցի,
1914 թ – 1.630 հոգի, ըստ արխիվային տվյալների,
1916 թ – 1.657 հոգի,
1919 թ. – 1.520 հոգի,
1922 թ – 1.702 հոգի, բոլորը՝ հայ,
1926 թ – 1.882 հոգի, որից 1.864-ը՝ հայ, 18-ը՝ քյուրդ (ԽՍՀՄ առաջին մարդահամար),
1931 թ – 2.074 հոգի, որից 2.073-ը՝ հայ, 1-ը՝ գերմանացի:
Լուսանկարը՝ Զորիկ Գալստյանի
https://www.aniarc.am/2020/04/08/artik-1831-all-villages-korkotian/
