Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի տարածաշրջանի Կութ գյուղը հին հայկական բնակավայր է, թեև 17-րդ դարից սկսած բնակեցվել է մուսուլմաններով, իսկ 1831-ից մինչև 1988-ը ընկած ժամանակահատվածում, համաձայն մարդահամարների տվյալների, եղել է ադրբեջանաբնակ:
Կութ գյուղի շրջակայքում պահպանվել են 16-17-րդ դարերի հայկական գերեզմաններ, 15-16-րդ դարերի խաչքարեր, իսկ գյուղից երկու կմ հարավ-արևելք՝ գյուղատեղի։
Վարդենիսի, Քարվաճառի (Քելբաջար), Բերձորի (Լաչին) հատվածում 17-րդ դարում հաստատված մուսուլմանները կամ նրանց մի մասը շիա քրդեր էին, որոնք խորհրդային տարիներին վերջնականապես անվանվեցին ադրբեջանցիներ:
Կութ գյուղը ունեցել է Զարքենդ և Զարզիբիլ անվանումները: Զարզիբիլից Զարքենդ է վերանվանվել 1935 թվականի հունվարի 3-ին, Զարքենդից՝ Կութ՝ 1991թ ապրիլի 3-ին:
Կութը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի տարածաշրջանում, Վարդենիս-Մարտակերտ մայրուղուց և դեպի Սոթք տանող երկաթգծից մի քանի կիլոմետր դեպի արևելք, ծովի մակերևույթից 2100 և ավելի բարձրության վրա:
Գյուղի միջով հոսում է Կութ գետը, միանում է Սոթք գետին, որը Մասրիկի աջ վտակն է և թափվում Սևանա լիճ:
Վարդենիսի տարածաշրջանում 19-րդ դարի սկզբի միակ բնակավայրը, որտեղ հաշված թվով հայեր են բնակվել, եղել է Կութը:
Հայ նշանավոր վիճակագիր Զավեն Կորկոտյանի “Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)” աշխատության մեջ նշվում է, որ 1831 թվականին Կութն ունեցել է 211 բնակիչ, որից 202՝ իսլամ, 9-ը՝ հայ: Հաջորդ մի քանի մարդահամարների ժամանակ գյուղում հայ բնակչություն այլևս չի եղել:
Մինչև 1939 թվականի Խորհրդային Միության երկրորդ մարդահամարը, ադրբեջանցիները տարբեր հաշվառումների և մարդահամարների ժամանակ ստացել են թաթար, իսլամ, թուրք, թրքո-թաթար անունները:
1897թ ցարական առաջին և վերջին մարդահամարի համաձայն, Կութն ունեցել է 754 իսլամ բնակչություն:
1926 թվականին տեղի ունեցավ Խորհրդային Միության առաջին մարդահամարը, որի համաձայն Կութն ուներ 645 բնակիչ, որից 631-ը՝ թուրք, 1-ը՝ հայ, 22-ը՝ այլ ազգություն: Ամենայն հավանականությամբ, 22 այլազգիները եղել են քրդեր: 1831-ից մինչև 1926-ն ընկած մարդահամարների ազգային կազմի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ քրդերը, լինելով շիա, հաճախ իրենց ասոցացրել են շիա թաթարների՝ ադրբեջանցիների հետ, քրդերենի հետ գործածել ադրբեջաներենը:
1988 թվականի աշնանը բոլոր ադրբեջանցիները հեռացան Կութից: Այստեղ հաստատվեցին հայեր Ադրբեջանից և Դաշտային Արցախից:
Կութում մարդիկ զբաղվում են անասնապահությամբ և գյուղատնտեսությամբ: Հիմնականում ցանում են կարտոֆիլ, ցորեն և գարի:
Տեքստը և լուսանկարները՝ Թաթուլ Հակոբյանի
Դիտել նաև՝
