Ադրբեջանում և նրա սահմաններից դուրս Խոջալուի 1992-ի ողբերգության մասին վերջին տարիներին լույս են տեսել բազմաթիվ գրքեր, նաև՝ օտար լեզուներով, որոնցում առաջին հերթին մեջբերվում են Սերժ Սարգսյանի խոսքերը: Օրերս իմ ձեռքն ընկավ անգլերենով մի հատոր, որն ուղղակի սկսվում էր Խոջալուի դեպքերի մասին Սարգսյանի խոսքերով: Հարցազրույցը, որ տվել է Սարգսյանը 2001-ի դեկտեմբերին բրիտանացի լրագրող Թոմաս դե Վաալին, դարձել է ադրբեջանական քարոզչության կարևոր գործիք ընդդեմ Հայաստանի: Նախ ներկայացնենք Խոջալուի մասին Սարգսյանի հարցազրույցը ամբողջությամբ:
Томас де Ваал- Если мы говорим о степени профессионализации армии, я тоже хотел вас спросить по поводу Ходжалы. Потому что никто не отрицает, что погибли очень многие азербайджанцы, когда бежали из Ходжалы, и что это дело рук каких-то карабахских отрядов из-под Аскерана. Но чему вы это приписываете? Тому, что такие вещи сделали просто озлобленные люди, а не профессиональные карабахские солдаты, а позже этого не было у вас? Почему?
Серж Саргсян- Вы знаете, о таких вещах громко не говорят. Говорят то, что возможно. Я так тоже поступлю. Ну, во-первых, бывший руководитель Азербайджана говорил, что это были не армяне, а сами азербайджанцы. Но скажу, что истина может быть в другом. Все-таки Ходжалу сильно надоедал одно время всему Карабаху, потому что там находился аэропорт, потому что единственной нашей связью с Арменией был воздушный транспорт, потому что там был ОМОН, что-то там обшаривали, очень многих людей арестовывали. Кроме того, находясь буквально под Степанакертом, они позволяли себе его обстреливать.
Но, думаю, самое главное в другом. До Ходжалу азербайджанцы подумывали, что они просто с нами шутят. Азербайджанцы подумывали, что армяне — люди, которые не смогут поднять руку на мирное население. Нужно было все это переломить. Так и получилось. Еще нужно учесть, что среди этих ребят были те, кто бежал из Баку, из Сумгаита. Хотя считаю, что все-таки очень многое преувеличено, очень многое.
Азербайджанцам нужен был повод, чтобы приравнять какое-то место к Сумгаиту. Но их никак нельзя сравнивать. Да, в самом деле в Ходжалу было мирное население. Но вместе с мирным населением были и солдаты. И когда летит снаряд, он не отличает мирного жителя от солдата, у него нет глаз. Если мирное население там остается, хотя была прекрасная возможность уйти, значит, оно тоже участвует в боевых действиях… И коридор был им оставлен не для того, чтобы их где-то расстреливать, расстреливать можно было в Ходжалу, а не на подступах к Агдаму. (Интервью Томаса де Ваала с Сержем Саргсяном, министром обороны Армении (ныне президентом Армении), 15 декабря 2000 г. Беседа началась с того, что Серж Саргсян в день интервью встретился с министром обороны Азербайджана Сафаром Абиевым).
Իր “Սև այգի” գրքում դե Վաալը հարցազրույցի այս հատվածից տվել է հետևյալ կտորը, որն էլ դարձել է ադրբեջանական պրոպագանդիստների համար “համեղ պատառ”.
Армянский военачальник Серж Саргсян на вопрос о взятии Ходжалы, ответил осторожно: «О таких вещах громко не говорять». Что касается числа жертв, то, по его словам, «многое преувеличено», да и убегавшие азербайджанцы оказали вооруженное сопротивление. Однако суть происшедшего Саргсян выразил честнее и жестче: «Но, думаю, самое главное в другом. До Ходжалу азербайджанцы подумывали, что они просто с нами шутят. Азербайджанцы подумывали, что армяне – люди, которые не смогут поднять руку на мирное население. Нужно было все это переломить. Так и получилось. Еще нужно учесть, что среди этих ребят были те, кто бежал из Баку, из Сумгаита».
Գրքի նոր հրատարակություններում դե Վաալը չի վերանայում այս մեջբերումը՝ հնարավորություն տալով ադրբեջանական պրոպագանդիստներին շարունակելու խեղաթյուրել ոչ վաղ անցյալի պատմությունը: Ճիշտ է նաև, որ ռուսերեն վերջին՝ 2014-ի հրատարակության մեջ նա տողատակում տվել է Խոջալուի մասին Սերժ Սարգսյանի հետ հարցազրույցի ամբողջական կտորը:
Լրագրողի, հետազոտողի իրավունքն է իր աշխատության մեջ տալ այս կամ այն պաշտոնյայի, ականատեսի խոսքերը: Սակայն զարմանալի է, որ վերջին տարիներին միջազգային լրագրողներն ու փորձագետները խուսափում են տալ Խոջալուի ողբերգության մասին Ադրբեջանի այն ժամանակվա նախագահ Այազ Մութալիբովի երկու հարցազրույցները, որոնցից մեկը լույս է տեսել Մոսկվայի “Նեզավիսիմայա գազետա” թերթում 1992-ին, մյուսը՝ 2002-ին Բաքվի “Զերկալո” թերթում:
Ուշագրավ է նաև, որ ինչպես ադրբեջանցի, այնպես էլ արևմտյան հեղինակները խուսափում են նշել կամ միտումնավոր մոռացության են մատնում, որ Խոջալուն վերցնելու ընթացքում հայկական կողմը գերի էր վերցրել շուրջ հազար խաղաղ բնակչների, որոնք վերադարձվեցին ադրբեջանական կողմին:
Թաթուլ Հակոբյան
