Լրագրող Թաթուլ Յակոբեանի հանդիպումները Եւրոպայի հայ համայնքներուն հետ. «Նոր Յառաջ»

Առաջին ան­գամ ըլ­լա­լով «Նոր Յա­ռաջ»-ի գոր­ծակցու­թեամբ Նո­յեմ­բեր 11-էն 24 կազ­մա­կեր­պուած էր լրագ­րող Թա­թուլ Յա­կոբեանի Եւ­րո­պա այ­ցե­լու­թիւնը, որու ըն­թացքին ան հան­դի­պումներ ու­նե­ցաւ Պրիւ­սէ­լի, Ժը­նեւի, Փա­րիզի, Լիոնի, Մար­սի­լիոյ, Մի­լանո­յի եւ Պեր­լի­նի հայ հա­մայնքնե­րուն հետ, բա­նախօ­սելով «Ինչ է փո­խուել եւ ինչ չի փո­խուել Հա­յաս­տա­նում 2018-ի Թաւ­շեայ յե­ղափո­խու­թիւնից յե­տոյ» թե­մային շուրջ։ Ամէ­նուր քսան վայրկեան հա­կիրճ բա­նախօ­սու­թե­նէ ետք ան պա­տաս­խա­նեց բազ­մա­թիւ ներ­կա­ներու բազ­մա­տեսակ հար­ցումնե­րուն եւ երե­կոյթնե­րու աւար­տին ներ­կա­յացուց իր հիմ­նադրած ԱՆԻ կեդ­րո­նի հրա­տարա­կած հա­տոր­նե­րը։

Թա­թուլ Յա­կոբեան Ան­կա­խու­թեան լրագ­րողն է։ Ան լրագ­րութեան աս­պա­րէզ նե­տուած է 1991-ին՝ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թեան տա­րին։ Լու­սա­բանած է Լե­ւոն Տէր Պետ­րո­սեանի նա­խագա­հու­թեան շրջա­նէն մին­չեւ Թաւ­շեայ յե­ղափո­խու­թեան ան­ցուդար­ձե­րը։ Լրագ­րութեան կող­քին ան նաեւ գրող-վեր­լուծա­բան, հե­տազօ­տող է եւ հրա­տարա­կիչ։ Հե­ղինա­կած է «ԿԱ­ՆԱՉ ու ՍԵՒ» ար­ցա­խեան օրա­գիրը եւ «ՀԱ­ՅԵՐԸ ԵՒ ԹՈՒՐՔԵ­ՐԸ. Հա­յեացք Արա­րատից» պատ­մա­կան-վեր­լուծա­կան աշ­խա­տասի­րու­թիւնը։ Ան իր հիմ­նադրած ԱՆԻ կեդ­րո­նին շնոր­հիւ վե­րահ­րա­տարա­կած է Առա­ջին Հան­րա­պետու­թեան գլխա­ւոր քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րու պատ­մա­կան յու­շագրու­թիւննե­րը, վեր­լուծու­թիւննե­րը, որոնք մինչ ան­կա­խու­թիւնը կա­լան­քի տակ դրուած, ար­գի­լուած գրա­կանու­թիւն էին եւ այ­սօր անոնց վեր­յառնու­մը անհրա­ժեշտ է պատ­մա­կան դէպ­քե­րուն ու եղե­լու­թիւննե­րուն նոր ար­ժե­ւորում մը տա­լու հա­մար։ Եւ տրուած ըլ­լա­լով այ­սօ­րուան Մի­ջին Արե­ւել­քի մէջ մի­ջազ­գա­յին քա­ղաքա­կան խա­ղերը, արեւմտեան դա­ւաճա­նու­թիւննե­րը եւ Ռու­սաստան-Թուրքիա, Թուրքիա-Ազէր­պայճան դա­շինքնե­րը, Թուրքիոյ նոր-օս­մա­նական եւ փան­թուրա­նական մտո­րումնե­րը, 100 տա­րի առա­ջուան գրա­կանու­թիւնը կը յու­շէ կարգ մը ճշմար­տութիւններ, եղե­լու­թիւններ, որոնք կրկնուելու վրայ են 21-րդ դա­րու այս ժա­մանակ­նե­րուն։

Հան­դի­պումնե­րը, զորս կը վա­րէր «Նոր Յա­ռաջ»-էն Ժի­րայր Չո­լաքեան, բա­ցառիկ առիթ­ներ էին նաեւ Եւ­րո­պայի տար­բեր հա­մայնքնե­րու պա­տաս­խա­նատու­նե­րուն եւ հան­րութեան հետ ուղղա­կի շփումներ ու­նե­նալու։

* * *

Թա­թուլ Յա­կոբեանի ար­ծարծած թե­ման շատ ըն­դարձակ էր եւ թեր ու դէմ բազ­մա­թիւ կէ­տերու անդրա­դար­ձող։ Լրագ­րող-վեր­լուծա­բանը իր նե­րածա­կան խօս­քին մէջ յայտնեց որ ինք 5 կէ­տերու մէջ պի­տի ամ­փո­փէ թէ ի՛նչ յա­ջողե­ցաւ Թաւ­շեայ յե­ղափո­խու­թիւնը եւ 5 կէ­տով ալ՝ թէ ի՛նչ բա­նի մէջ ձա­խողե­ցաւ։

«Ա- Կա­շառա­կերու­թիւնը «կո­ռուպցիա»-ն վե­րացել է իշ­խա­նու­թեան վե­րին խա­ւին մէջ, նա­խարար եւ փոխ­նա­խարա­րի մա­կար­դա­կով։

Բ- 1991 թուակա­նից ի վեր Հա­յաս­տա­նում տնտե­սու­թեան, նաեւ քա­ղաքա­կանու­թեան մէջ ձե­ւաւո­րուել էր մե­նաշ­նորհ հա­մակարգ, այսպէս կո­չուած օլի­գար­խիա։ Այ­սօր էլ այդ օլի­գար­խիանե­րը կան, գո­յատե­ւում են մրցակ­ցութեան ան­հա­ւասար պայ­մաննե­րի պատ­ճա­ռով։ Բայց պե­տական, օրի­նական գետ­նի վրայ խո­չըն­դոտներ չկան։ Յոյս կայ որ մե­նաշ­նորհնե­րի վե­րացու­մից յե­տոյ մրցակ­ցութեան ազատ դաշտ կը ձե­ւաւո­րուի մնա­ցեալ բո­լոր գոր­ծա­րար­նե­րի հա­մար։

Վեր­ջին մէ­կու­կէս տա­րուայ ըն­թացքում ստեղ­ծուել են 70 հա­զար աշ­խա­տատե­ղեր, որոնք իրա­կանու­թեան մէջ ոչ թէ ստեղ­ծուել, այլ՝ ստուերից հա­նուե­լով հար­կա­տու են դար­ձել, այ­սինքն ի տար­բե­րու­թիւն ան­ցեալին՝ այ­սօր նրանք հարկ են վճա­րում։
Յա­ջորդ տա­րուայ հա­մար Հա­յաս­տա­նի պե­տական պիւտճէն հումքա­յին մա­սով աւե­լացել է 800 մի­լիոն տո­լարով, ինչ որ շատ շատ մեծ յա­ռաջըն­թաց է, որը հնա­րաւո­րու­թիւն է տուել բարձրաց­նել աշ­խա­տավար­ձե­րը՝ բազ­մա­թիւ ոլորտնե­րում, ճա­նապարհներ կա­ռու­ցել կամ վե­րանո­րոգել։

Գ- 1991 թուակա­նից ի վեր առա­ջին ան­գամ Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­նու­թիւնը ձե­ւաւո­րուել է ընտրու­թիւննե­րի ար­դիւնքում։ Ինչպէս գի­տէք նախ­կի­նում այդպէս չէր։ Այն ժա­մանակ ընտրու­թիւննե­րին ձայն էին տա­լիս մէկ մար­դու, բայց նա­խագահ էր դառ­նում մէկ այլ մարդ։

Դ- Այ­սօր վե­րացել է գրաքննու­թիւնը եւ ընդդի­մու­թիւնը ու­նի մե­ծաթիւ լրա­տուա­միջոց­ներ կամ հե­ռուստա-ալիք­ներ, ինչ որ նախ­կի­նում կա­րելի էր միայն ու միայն երա­զել։ Սա չա­փազանց կա­րեւոր ձեռքբե­րում է։ Ներ­կա­յիս տնտե­սու­թիւնը սկսել է շնչել։

Ե- Իսկ ամե­նակա­րեւո­րը այն է որ Հա­յաս­տա­նում վե­րադար­ձել է յոյ­սը եւ պա­տու­հան է բա­ցուել, որ­պէսզի մեր հայ­րե­նիքը դառ­նայ զար­գա­ցող պե­տու­թիւն։ Իսկ թէ եր­կի­րը կը կա­րողա­նա՞յ այս առի­թից օգ­տուել, դա ար­դէն կա­խեալ չէ միայն այ­սօ­րուայ վար­չա­պետից ու նրա խմբից, այլ նաեւ՝ ամէն մի Հա­յից։

Ստո­րեւ՝ այն կէ­տերը, որոնց պայ­մաննե­րի մէջ էր գտնւում Հա­յաս­տա­նը՝ մին­չեւ յե­ղափո­խու­թիւնը եւ այն ինչ որ դեռ շա­րու­նակւում է մեր երկրում։

1- Կա­շառա­կերու­թիւնը, որը վե­րացել է ամե­նաբարձր մա­կար­դակնե­րում, իսկ միւս տե­ղերում եթէ չի վե­րացել, ապա առա­ջին իսկ հնա­րաւո­րու­թեան դէպ­քում առ­նուազն նա­խարար­նե­րից ցածր բո­լոր պաշ­տօ­նեանե­րը պատ­րաստ են նոյն կա­շառա­կերու­թեան մէջ շա­րու­նա­կել իրենց գոր­ծը, որով­հե­տեւ նրանք նախ­կի­նում իրենց լաւ էին զգում, ստա­նում էին 300 տո­լար աշ­խա­տավարձ, բայց կա­րողա­նում էին 3.000 տո­լար կա­շառք վերցնել։ Այս խա­ւին թւում է թէ այդ հին ժա­մանակ­նե­րը կրկին վե­րադառ­նա­լու են եւ շա­տերի մօտ կայ այն տրա­մաբա­նու­թիւնը որ այս իշ­խա­նու­թիւննե­րը ժա­մանա­կաւոր են եւ պի­տի հե­ռանան։

2- Հա­մակար­գա­յին փո­փոխու­թիւննե­րը չա­փազանց դան­դա­ղում են, այ­սինքն Հա­յաս­տա­նին պէտք են շատ արագ եւ շատ կա­րեւոր բա­րեկար­գումներ, իսկ յատ­կա­պէս կրթու­թեան ոլոր­տում, գիւ­ղատնտե­սու­թեան մէջ, առող­ջա­պահա­կան մար­զում դժբախ­տա­բար բա­րեկար­գումնե­րը շատ դան­դաղ են ըն­թա­նում։ Այս երե­ւոյ­թը շա­տերի մօտ սկսել է հար­ցեր առա­ջաց­նել, թէ ար­դեօք այս իշ­խա­նու­թիւննե­րը շա­րու­նա­կելո՞ւ են նախ­կիննե­րի քա­ղաքա­կանու­թիւնը։

3- Բազ­մա­թիւ յան­ցա­գործ եւ կա­շառա­կեր տար­րեր շա­րու­նա­կում են պաշ­տօններ զբա­ղեց­նել Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նական հա­մակար­գում։ Վեր­ջերս մի ճամ­բորդու­թիւնից վե­րադար­ձին առիթ ու­նե­ցայ վար­չա­պետ Փա­շինեանի հետ զրու­ցե­լու եւ հարց տուի, թէ ին­չո՞ւ տա­կաւին այս կամ այն այսպէս կո­չուած տխրահռչակ մար­դիկ (անուննե­րը տա­լով) շա­րու­նա­կում են մնալ իրենց պաշ­տօննե­րին։ Նա պա­տաս­խա­նեց, որ եթէ ինք այդ բո­լոր մարդկանց գոր­ծից ազա­տի, ապա նրանց 95 առ հա­րիւ­րը տուն պի­տի գնայ, ինչ որ անհնար է։

Կադ­րա­յին քա­ղաքա­կանու­թիւնը շա­տերի մօտ զար­մանք է առա­ջաց­նում, երբ այնպի­սի մար­դիկ են պաշ­տօննե­րի նշա­նակ­ւում, որոնք չու­նեն որա­կաւո­րում, չու­նեն ան­ցեալ եւ ան­փորձ են, գի­տելիք­նե­րի պա­կաս ու­նեն։ Սա հա­մար­ւում է այս իշ­խա­նու­թիւննե­րի ամե­նախո­ցելի կող­մե­րից մէ­կը։

4- Ես քիչ առաջ ասա­ցի, որ ազատ խօս­քի իրա­ւունքը կայ, բայց ցա­ւալիօրէն այդ ազատ խօս­քը շատ յա­ճախ վե­րած­ւում է ատե­լու­թեան խօս­քի։ Այո՛, Հա­յաս­տա­նում կայ ատե­լու­թեան խօսք եւ դա տա­րածում են ե՛ւ իշ­խա­նու­թիւնը, ե՛ւ ընդդի­մու­թիւնը, բայց իմ կար­ծի­քով ատե­լու­թեան մա­սին աւե­լի շատ խօ­սում են ընդդի­մադիր­նե­րը, որոնք առա­ջին հեր­թին իրենք են տա­րածում ատե­լու­թիւնը։ Միւս կող­մից իշ­խա­նու­թիւններն էլ ներգրա­ւուել են այս ոչ-քա­ղաքա­կիրթ բա­նավէ­ճում։

5- Վեր­ջում ու­զում եմ խօ­սել դա­տական հա­մակար­գի մա­սին, որ շատ մտա­հոգիչ է նոյ­նիսկ այն մարդկանց հա­մար, ով­քեր քայ­լել են Նի­կոլ Փա­շինեանի հետ եւ այ­սօր էլ պաշտպա­նում են նրան, բայց առան­ձին հան­դի­պումնե­րի ժա­մանակ նրանք լուրջ մտա­հոգու­թիւն են յայտնում, առ այն թէ՝ Փա­շինեանը փոր­ձում է դա­տական հա­մակար­գը ջար­դել եւ ստեղ­ծել իր գրպա­նային հա­մակար­գը։ Դա­տական հա­մակար­գը մին­չեւ այ­սօր մա­սամբ գտնւում է նախ­կին իշ­խա­նու­թիւննե­րի վե­րահսկո­ղու­թեան տակ,- այդ թւում Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տարա­նը,- եւ մտա­հոգու­թիւններ կան, որ Փա­շինեանը եւ իր թի­մը փոր­ձում են ոչ թէ ան­կախ դա­տական հա­մակարգ ստեղ­ծել այլ՝ ինչպէս նախ­կի­նում, իրենց հլու հնա­զանդ հա­մակար­գը ստեղ­ծել։ Սա չա­փազանց վտան­գա­ւոր կը լի­նի եւ եթէ իրա­ւամբ այդպէս է, ապա մենք դժուարու­թիւններ ենք ու­նե­նալու Եւ­րո­պայի խորհրդում եւ Եւ­րո­միու­թեան հետ մեր յա­րաբե­րու­թիւններում»։

«Նոր Յա­ռաջ», Փարիզ, 27 Նոյեմբեր

Թաթուլ Յակոբեան (ձախին) եւ Ժիրայր Չոլաքեան