Հազարամեակներու բովէն անցած մեր ազգը, արհաւիրքներ և անթիւ մարտահրաւէրներ դիմագրաւած, եկած հասած է այսօրուան իրականութեան: Ըստ իս, այսօրը մեր պատմութեան ամենէ ճգնաժամային պահերէն մէկն է որուն ականատես կը դառնանք: Արշաւանքներ, ցեղասպանութիւն, գաղթ և բռնատիրութիւն վերապրած մեր ազգը այսօր գուցէ ֆիզիքական լինելութեան հիմնական վտանգներ չի դիմագրաւեր, սակայն այսօր ան ժողովրդագրական (demographic) և հոգեմտաւոր սպառնալիքներու շրջան մը թևակոխած է որը հայ քաղաքական մտքի կողմէ պէտք է շատ լուրջ քննարկումներու արժանանայ, և նոյնքան լուրջ, համադրուած, և խիզախ կազմակերպչական քայլերու արժանանայ:
Այսօր Հայաստանը (այս յղացքին մէջ միշտ կը ներառեմ Արցախը) կը դիմագրաւէ իր առջև ծառացող կարևորագոյն ու անմիջական խնդիրներու երեք բնագաւառներ: Առաջին և բնականաբար, երկրի տարածքային անվտանգութեան սպառնացող խնդիրներն են որոնք կը կարօտին առաջնահերթ ուշադրութեան: Երկրորդ, արդար և ժողովրդավար քաղաքական միջավայրի կերտումն է որ այլ առաւելութիւններու կողքին նաև կը նպաստէ երրորդ բնագաւառի կանոնաւորման` այսինքն զարգացող և կայուն տնտեսութեան մը ստեղծումին: Այս վերջինի գծով Հայաստանի նման կաղացող տնտեսական համակարգի մէջ շատ կարևոր է ընկերա-տնտեսականօրէն արդար ընկերութիւնը, որ ինքնաբերաբար արժանապատիւ կեանք մը ապրելու նախադրեալներ կը ստեղծէ ժողովուրդին համար, և բնականաբար կը դանդաղեցնէ/կը կասեցնէ արտաքաղթը որ ինքնին ազգային անվտանգութեան ամենէ ահաւոր սպառնալիքներէն մին է, որ կը պսրպէ երկիրը զայն կենսունակ դառձնող ժողովուրդէն:
Այսուամենայնիւ, Հայաստանի կարելիութիւններն ու կարողականութիւնը շատ համեստ են որպէսզի ան կարողանայ տրամաբանական ժամկէտներու մէջ առանձինն լուծել իր առջև ցցուող խոշոր մարտահրաւէրները` ալ ուր մնաց դէպի հզօրացում և աճ ոստում կատարել: Իսկ ժամանակի խնդիր իրօք որ գոյութիւն ունի նկատի առնելով այն հանգամանքը որ վերջին քսանը հինգ տարիներուն ընթացքին կարելի չէ եղած կերտել այն ժողովրդավար համակարգն ու արդար ընկերութիւնը որ կրնայ բաւարարել սովորական հայ մարդու կարիքներն ու ակնկալութիւնները: Այն ինչ ժամանակի ընթացքին խթանած է արտաքաղթը և երկիրը արտաքին ուժերու ենթակայութեան վտաանգին տակ դրած է:
Սփիւռքը, որ այսօր հայ ազգի քանակի երկու երրորդի չափը կը ներկայացնէ, յարափոփոխ և աննպաստ ժողովրդագրական նոր մարտահրաւէրներու առջև կը գտնուի: Իր դրուածքով և էութեամբ արդէն մաշումի վտանգի առջև կանգնած հայկական սփիւռք կոչուած երևոյթը ազգային ինքնութեան աղաւաղման և ազգային ներուժի վատնումի գործընթաց կը դիմագրաւէ: Յատկապէս, այսօր աւանդական և հաստատուած համայնքներէն շատերուն դիմագրաւած ապահովական, քաղաքական, և տնտեսական մարտահրաւէրներուն պատճառով, աննախնթաց կերպով թափ առած է արտագաղթը դէպի յարաբերաբար նոր կազմաւորուող և հայ գաղթականութեան ներհոսքը պատշաճ կերպով ընդունելու անպատրաստ համայնքներ: Այս իրադրութիւնը յաւելեալ պատճառ մըն է որ թէ՛ Հայաստանէն, և թէ ալ այլ համայնքներէ դէպի արտերկիր հասած և հասնող հայութիւնը ցուլման աննախնթաց և լրջագոյն վտանգի առջև է:
Ուստի, ամէն ժամանակներէ աւելի կարիքը կայ այսօր Հայաստանի և Սփիւռքահայութեան միջև նոր և աշխոյժ գործընկերութեան մը որ ոչ թէ միայն հիմնուած ըլլայ վեհ ազգային գաղափարներու վրայ կամ ծրագրուի ազգային իտէալներու իրականացման ի խնդիր, այլ նաև այն անխուսափելի համոզումին վրայ թէ մէկը միւսին անմիջական կարիքը ունին: Մէկ կողմէն Հայաստանը կարիքը ունի սփիւռքահայութեան դեր ևս չգնահատուած (բայց յամենայնդեպս հսկայական) մտաւորական և տնտեսական ներուժին, իսկ միւս կողմէն սփիւրքահայութիւնը կարիքը ունի հաւաքական նպատակի` այսինքն Հայաստանի հետ աւելի անմիջական առնչութեան և համազգային նպատակներու մէջ իր դերակատարութեան կարևորման:
Հայաստանի և սփիւռքահայութեան գործընկերութիւնը պէտք է հիմնուած ըլլայ 1 + 1 = 3 հասկացողութեան վրայ:
Եթէ 1-ը Հայաստանն է ու միւս 1-ը սփիւռքահայութիւնը, ապա այստեղ “3”ը ազգի շահն է: Ան կը կարօտի իր խարիսխին ու սրտին որ Հայաստանն է: Ան նաև կը կարօտի սփիւռքահայութեան ներգրաւման որ ինքնին յաւելեալ որակի, քանակի, և ուժի աղբիւր մըն է իր հզօրացման և աճին համար: Այսինքն, իւրաքանչիւր դերակատար կառոյց կամ անհատ (հայաստանեան թէ սփիւռքահայ) պիտի հասկնայ և համոզուի թէ նմանօրինակ գործընկերութիւն մը աւելի վեր է իր անմիջական շահերէն, և կը նպաստէ ազգային հզօրութեան և վերելքին: Սակայն, ան պիտի համոզուի նաև որ գործընկերութիւնը կը փխի իր իսկ անմիջական ու գործնական շահերէն ևս, և որ այս գործընկերութիւնը բարեգործութեան կամ բարի կամեցողութեան սկզբունքներէն չէ որ սկիզբ կ‘առնէ: Այլ, ան թելադրուած է հայ ազգի հաւաքական և համադրուած շահերէն առանց որուն ինք` Հայաստան, Սփիւռքի որևէ համայնք, թէ անհատ – որ տրամադրուած է որպէս հայ ապրիլ- վտանգուած է այլապէս:
Այս համոզումը շեշտուած և հիմնական կերպով կը տարբերի է մինչև այսօրս գործող մտայնութենէն և գործի հոգեբանութենէն: Այս վերջինը միշտ սփիւռքահայութեան ներդրումը նկատած է որպէս բարեգործութիւն, և նոյնիսկ զոհողութեան դրսեւորում: Իսկ Հայաստանը սփիւռքահայութեան մասնակցութիւնը իր կեանքէն ներս դառձեալ նկատած է որպէս ազգային մեծահոգիութենէ թելադրուող անհրաժեշտութիւն, կամ տնտեսական ներդրումներու որպէս աղբիւր:
Հետեւաբար, Հայաստան-Սփիւռք առնչութիւնները իրօք որ մնացած են
“յարաբերութիւններ”ու սահմաններուն մէջ, և չեն անցած աւելի ներգործոն գործընկերութեան մակարդակին: Անոնք մնացած են բռնազբօսիկ` Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւններու և “օտարերկրացի” հայերու միջև:
Այս օրերուս, երբ բուռն կերպով կը քննարկուի Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւններու կառուցային տարբերակներ` (Սփիւռքի Նախարարութիւն թէ ոչ, գերատեսչութիւն թէ պետ-վարչութիւն), պիտի հասկնանք թէ յարաբերութիւնները կարգաւորող կամ համադրող կառոյցներէն աւելի կարևորն ու կենսականը գործընկերութեան որակի սահմանումն է վերջապէս, և մինչև կապերը կանոնակարգելու ձեւերը որոնելը, հասկնալը թէ այն մեծ գործընկերութիւնը որ այսօր պէտք է ձեւակերպել նախ և առաջ սկիզբ պիտի առնէ ոչ թէ ժամանակավրէպ դառձած hardware-ով որ կառոյցներն են ու շռնթալից խորհրդաժողովները, այլ software-ով մը որ այս պարագային այն ազգի գաղափարախօսութիւնն է որուն վրայ հինուած պիտի ըլլայ ազգի ներուժին հաւաքագրումը, և որ կարողականութիւնը կ‘ունենայ միլիոնաւոր և աշխարհացրիւ հայերու կարողականութեան տնտեսումը:
Աւելին, այս գործընկերութեան նոր հայեցակարգին թափ, աւելի հարուստ որակ, և աւելի համարձակ միջոցներ տրամադրելու համար սփիւռքահայութեան ներգրաւումը պէտք է արժանանայ լրջագոյն վերլուծումի և կտրուկ քայլերու:
Նշուած քայլերէն ոմանք են վերանայումը և վերոյիշեալ անհրաժեշտութիւններուն յարմարեցումը երկքաղաքացիութեան օրէնքին, ինչպէս նաեւ Հայաստանի քաղաքական կեանքէն ներս սփիւռքահայութեան մասնակցութեան կանոնակարգումը: Յաւելեալ և կարևորագոյն քայլ մը կրնայ ըլլալ նաև հայ մարդու դաւանանքի մը համազգային որդեգրումը, որ կը սահմանէ հայ անհատին ամենատարրական իրաւունքներն ու պարտաւորութիւնները հանդէպ իր ազգին, որպէսզի ուր ալ գտնուի կամ բնակի ան` հասկնայ ու արժևորէ իր տեղը համազգային իրականութեան մէջ:
Ասկէ ետք արդէն կարելի է ձեւակերպել կառոյցները որոնք պիտի կարողանան բաւարարել մեծ երազներով յատկանշուող գործընկերութիւնը, որ չի բաւարարուիր արարողակարգով և “աչքի փոշի” հանդիսացող սահմանափակ յարաբերութեանց փորձերով:
Այս հանգրուանին Հայաստան-սփիւռքահայութիւն գործընկերութիւնը ազգային շահերէ փխող և անոնց ծառայող հրամայական մըն է, նոյնքան կենսական որքան ազգային անվտանգութեան ցանկացած մարտահրաւէր:
Այսպէս, այս գործընկերութեան նոր ոգիով և հաւաքագրումի ազդեցիկ միջոցներով առաւել կը հզօրանայ և կ‘անկախանայ Հայաստանը, աւելի կը պաշպանուի սփիւռքահայութեան հոգեմտաւոր աշխարհը, և աւելի կ‘ուռճանայ հայ ազգի ամբողջական կարողականութիւնը: Այսպէս նաև կարելի կ‘ըլլայ 1 + 1 էն 3 ստանալ:
Վիգէն Յովսէփեան
Աղբիւրը՝ https://www.facebook.com/vhovsepian/posts/10157175779603296
