Մեղրի ենք, Իրանի սահմանին մօտիկ՝ հայկական շատ հետաքրքրական այս աւանը կ’այցելենք, որպէսզի արքայանարինջի (հոս յաճախ «կարալյոկ» կ’ըսեն, իսկ մենք Այնճար «մանկա» կ’ըսէինք այս մրգատեսակին) տնկիներ գնենք ու տանինք ազատագրուած Միջնաւան գիւղը։
Հինգ հեկտարի վրայ արքայանարինջի այգի պիտի հիմնենք տեղի գիւղացիներուն հետ։ Հինգ հեկտարի վրայ ալ փորձարկուծներ պիտի ընենք, նոր մրգատեսակներ և բոյսեր ցանելով։
Մեղրին և Միջնաւանը գրեթէ նոյնանման կլիմայական պայմաններ ունին, երկուքն ալ Արաքսի ափին են, համեմատաբար տաք շրջաններ են, ծովի ափէն 500 մեթրէն ալ ցած…
Տնկի վաճառող գիւղատնտեսը իր փոքր այգիին մէջ ոչ միայն արքայանարինջ, այլ նաև քիվի, թուզ, նուռ և նոյնիսկ ձիթապտուղ ու նոր աշխարհ կ’աճեցնէ…
Նկարները, որ տեղադրած եմ այստեղ, ցոյց կու տան քիվիի, նոր աշխարհի և ձիթապտուղի ծառերը։ Այս միրգերը, նոյնիսկ նուռն ու արքայանարինջը, մեծ քանակութեամբ կը ներմուծուին տարբեր երկիրներէ, ներառեալ՝ Թուրքիայէն։
«Այ մարդ», կը բողոքէ Արգամը, տնկիներ վաճառողը, «ի՞նչ ասեմ, մեր երկրում էս բոլորն էլ կարելի ա աճացնել։ Մեր հարևան իրանցիները գալիս են ու մեծ քանակութեամբ տնկի են գնում տանում Պարսկաստան, որպէսզի աճացնեն ու ծախեն։ Իսկ մերոնք նոյն էս մրգերը Թուրքիայից և այլ երկրներից են բերում ու թանկ-թանկ վաճառում մեր աղքատ ժողովրդի վրայ»։
Իրաւունք ունի բողոքելու Արգամը։ Քանի մը քիլոմեթր այն կողմ, Արաքսի ափէն սկսած դէպի հիւսիս՝ մինչև Մռաւ լեռ և Օմարի լեռնանցք, մեր ազատագրուած տարածքներն են, հսկայ դաշտեր, հովիտներ, լեռներ ու ձորեր։ Ժամանակին, երբ Ատրպէյճանը անօրինաբար տիրացած էր այդ հողերուն, աւելի ճիշդը՝ գրաւած էր զանոնք, մեծ թիւով բնակիչներ տեղաւորած էր այնտեղ ու հսկայ ներդրումներ ընելով՝ ոռոգման ցանցեր ստեղծած էր ու զարգացուցած էր գիւղատնտեսութիւնը։
Հիմա թուրքեր չկան այդ հողերուն վրայ, ոռոգման ցանցերու խողովակներն ալ քանդեցին ու քիլոյով ծախեցին իրանցիներուն։ Մի քանի խաչագող գեներալ հարստացաւ։
Յետո՞յ…
Յետոյ՝ ոչինչ։
Մեծաւ մասամբ խոպան դաշտեր, արեւակէզ արտեր, ցանցար բնակավայրեր ու սակաւաթիւ հողագործներ…
Իսկ աւելի վա՞տը կ’ուզէք…
Աւելի վատը հողերը թուրքին վերադարձնելու բանակցութիւններ, համաձայնագրերու նմուշներ, փոխ զիջման մասին բացայայտ արտայայտութիւններ։
Մինչդեռ կարելի է մեծ ներդրումներ կատարել, ծաղկեցնել այդ դաշտերը, բնակեցնել զանոնք ու գիւղտնտեսութեան արտահանումները հարիւրապատիկ անգամ աւելցնել։
Կարելի է այդ հսկայ տարածքներու օգտագործումով ոչ միայն բաւարարել քիվիի, ձիթապտուղի և այլ միրգերու սպառման Հայաստանի պահանջը, այլև կատարել արտածում դէպի հարևան երկիրներ ու աւելի հեռու…
Լսող կա՞յ։
Հողերը յանձնելու մասին խօսողը ինչպէ՞ս կրնայ ներդրումները քաջալերել։ Մեր հողերը կը չորանան, ու՞ր է ջուր տուողը։ Յետոյ յայտնի ներկրողները, որոնք իշխանութեան ամենավերին խաւի մերձաւորներն են, ամենամեծ իշխանաւորներու հետ շահ կիսողները, ինչպէ՞ս արագ հարստութիւն պիտի դիզեն։ Չէ՞ որ ներածումն ու գերշահոյթով վաճառքը վերի մակարդակի մարդոց՝ մի քանի օլիգարխի և անոնց հովանաւորներուն հարստանալու լաւագոյն, ամենաարագ միջոցն է։ Հոգ չէ թէ հայոց դաշտերը չորցած են, դեղին են, տժգոյն, Ռուսաստան արտագաղթող մեր գիւղացիներուն նման…
Բայց ձախաւեր ղեկավարներու ապաշխարանքին պէտք չէ սպասել։ Արդէն անոնք մեր հոգը չեն… մենք պէտք է ընենք այն, ինչին որ կը հաւատանք։ Մենք պիտի աշխատինք ու պիտի ծաղկեցնենք մեր հողերը, որպէսզի հայ գիւղացին Ռուսաստան չարտագաղթէ՝ իր ընտանիքին կտոր մը հաց ճարելու համար։ Եւ ի հեճուկս զիջումներ խոստացողներու, ի հեճուկս ներածումներով հարստացող իշխանական օլիգարխիային, մենք պիտի զարգացնենք մե՛ր հողերը, կանաչեցնենք զանոնք, որպէսզի անոնք մեր երկրի հարստացումին ու յառաջընթացին, մեր հասարակ ժողովուրդի բարօրութեան նպաստեն։
Հիմա աշխատելու ժամանակն է, քրտինք թափելու ժամանակն է, մանաւանդ երբ արդէն աղէտը մեր դուռներէն ներս մտած է, փաստը՝ գիւղերու և աւաններու հայաթափումն է, Հայաստանի բնակչութեան նուազումը, արտագաղթը։ Մէկ խօսքով՝ առանց հայի Հայաստանը։
Ուրեմն, մեծ խոստումներու փոխարէն, աշխատանքի լծուինք ու ծաղկեցնենք մեր հողերը և առաջին հերթին՝ բերրի և օրհնաբեր ազատագրուած տարածքները։
Մեր փրկութիւնը մեր բերրի հողին, ծաղկած ու կանաչ դաշտերուն մէջ է։
Գրեցէ՛ք ինծի։
rafdoud@aol.com
Րաֆֆի Տուտագլեան
