Վիճելի եկեղեցիների թեման Հայաստան-Վրաստան հարաբերություններում և բարձր մակարդակի փոխայցելությունների ընթացքում օրակարգի մաս է դառնում:
Երբ Հայ առաքելական եկեղեցին և Վիրահայոց թեմը տարիներ առաջ սկսեցին առաջ քաշել թեմին կարգավիճակ տալու և վեց եկեղեցիներ (մեկը՝ Ախալցխայում, հինգը՝ Թբիլիսիում) թեմին վերադարձնելու պահանջը, վրացական կողմը պահանջեց Հայաստանի տարածքում գտնվող մի քանի եկեղեցիներ, որոնք քաղկեդոնական են և որոնցում պահպանվել են վրացական արձանագրություններ:
Կիրանցի եկեղեցի
2017-ի փետրվարին վարչապետ Կարեն Կարապետյանի՝ Թբիլիսի այցի ընթացքում տեղի ունեցած բարձր մակարդակի հանդիպմանը թեման կրկին դարձել է օրակարգային:
Հայկական կողմը՝ Հայ առաքելական եկեղեցին, պնդում է, որ վրաց եկեղեցու կողմից պահանջվող եկեղեցիները՝ Խուճապ, Հնեվանք, Քոբայր, Ախթալա, Կիրանց, ունեն քաղկեդոնական անցյալ, բայց դրանք հայկական են՝ կառուցվել են հայի ձեռքով և հավատի տուն են եղել քաղկեդոնականություն կամ ուղղափառություն ընդունած հայերի համար:
Օգոստոսի 25-27-ը՝ երեք օր, ՍիվիլՆեթը և Թբիլիսիի հայալեզու «Ալիք մեդիա»-ն համատեղ այցելեցին քաղկեդոնական եկեղեցիներ և կատարեցին նկարահանումներ: Հայկական և վրացական կողմերից եկեղեցականների և հուշարձանագետների հետ հարցազրույցներ անցկացնելուց հետո մեր համատեղ աշխատանքի արդյունքում կներկայացնենք վիճելի կամ այդպիսին համարվող եկեղեցիների մասին ամբողջական տեսանյութ:
Մեր այցելությունը սկսեցինք Խուճապի վանքից, որը գտնվում է Լոռու մարզում: Հայաստանում հրատարակված քարտեզները Խուճապի վանքը տեղադրում են Պրիվոլնոյե (Հայաստան) –Ախքյոռփի (Վրաստան) ճանապարհից հարավ: Ճանապարհը անցնում է սահմանի երկայնքով: Մենք չգիտեինք, որ Խուճապ այցելելու և նկարահանումներ կատարելու համար անհրաժեշտ է թույլտվություն Հայաստանի ԱԱԾ Սահմանապահ զորքերից, որը մենք չունեինք:
Մի քանի ժամ հայ-վրացական սահմանային շերտի հայկական հատվածում անցկացնելուց հետո մեզ հաղորդեցին, որ նկարահանումներ չենք կարող կատարել, քանի որ չունենք թույլտվություն:
Սահմանային շերտում իմացանք, որ Հայաստան-Վրաստան սահմանում կա ոչ թե երեք, այլ չորս անցակետ: Մեզ հայտնի երեք անցակետերից բացի՝ Բագրատաշեն-Սադախլո (Տավուշի մարզ), Գոգավան-Գուգուտի (Լոռու մարզ) և Բավրա-Ժդանովական (Շիրակի մարզ), կա չորրորդ անցակետը ևս՝ Պրիվոլնոյե-Ախքյոռփի, որը բաց է միայն Հայաստանի և Վրաստանի քաղաքացիների համար: Բայց դա ճանապարհ չէ, քանի որ երբեմն անցանելի չէ անգամ ամենագնաց մեքենաների համար: Ընդ որում, գրեթե անանցանելի է ճանապարհի ավելի քան 10-կիլոմետրանոց հատված: Տեղ-տեղ քարուքանդ վիճակում է նաև Ստեփանավան-Ուռուտ-Սվերդլով-Պրիվոլնոյե դեպի վրացական սահման ճանապարհը:
Քոբայրի եկեղեցի
Խուճապի վանք այցելողներ լինում են՝ ինչպես հայ, այնպես էլ վրացի ուխտավորներ: Վանքը, ինչպես տեղեկացանք, տեղակայված է հենց սահմանին, և եթե մի քանի մետր սխալ ուղղությամբ շարժվես, կհայտնվես Վրաստանի տարածքում, և խնդիրներ կառաջանան վրաց սահմանապահների հետ: Այդ պատճառով Խուճապ այցելելու ընթացքում հայկական սահմանային ծառայությունը այցելողների խմբին կցում է հայ սահմանապահի:
Հայ-վրացական սահմանից մենք ուղևորվեցինք դեպի Հնեվանք, որը գտնվում է Ստեփանավանի Կուրթան գյուղից հարավ՝ Դեբեդի վտակ Ձորագետի կիրճում: Ճանապարհը քարուքանդ է, բայց անցանելի բոլոր մեքենաների համար:
Հաջորդ օրը մենք նկարահանումներ կատարեցինք Քոբայրում և Ախթալայում (Լոռու մարզ, Ալավերդու տարածաշրջան), իսկ այցելության երրորդ օրը ամբողջովին նվիրեցինք Կիրանցի եկեղեցուն (Տավուշի մարզ, Իջևանի տարածաշրջան): Դեպի Կիրանցի եկեղեցի տանող անտառային ճանապարհը ևս դժվարանցանելի է, անգամ՝ ամենագնացների համար:
Մեր այցելած չորս եկեղեցիներից երեքը՝ Հնեվանքը, Քոբայրն ու Կիրանցը, գտնվում են, մեղմ ասած, անմխիթար վիճակում: Համեմատաբար լավ վիճակում է Ախթալայի Սուրբ Աստվածածինը, որը գործող եկեղեցի է՝ իր քահանայով, և պատկանում է Հայ առաքելական եկեղեցու Գուգարաց թեմին: Սա այն եկեղեցին է, որի բակում ամեն տարի խորովածի փառատոն է կազմակերպվում:
Կիրանցի եկեղեցում մենք հանդիպեցինք ուխտավորների, այդ թվում՝ զբոսաշրջիկների խմբի Իսրայելից:
Մեր՝ ՍիվիլՆեթի և «Ալիք մեդիա»-ի պատրաստելիք համատեղ ռեպորտաժում փորձելու ենք վիճելի, տվյալ դեպքում՝ Վրաստանի կողմից պահանջվող եկեղեցիների թեմային անդրադառնալ հնարավորին համապարփակ, անաչառ և գիտական՝ հավասարապես ներկայացնելով երկու կողմերի տեսակետները:
Թաթուլ Հակոբյան
Գլխավոր լուսանկարում՝ Հնեվանքի եկեղեցի
