Հայաստանի երեք նախագահներից երկուսը՝ Ռոբերտ Քոչարյանը և Սերժ Սարգսյանը, տարբեր առիթներով հայտարարել են, որ «Արցախը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում» կամ «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը որևէ կապ չունի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հետ»:
Մեկ շաբաթ առաջ նման մեկնաբանություն արեց Սերժ Սարգսյանը՝ ռուս հեռուստալրագրող Դմիտրի Կիսելյովի հետ զրույցում բառացիորեն ասելով. «Մենք ընդունում ենք ցանկացած պետության, այդ թվում` Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Բայց ժողովրդի ինքնորոշումն ընդհանրապես չի հակասում տարածքային ամբողջականության սկզբունքին, որովհետև տարածքային ամբողջականությունը վերաբերում է պետությունների միջև հարաբերություններին, իսկ ինքնորոշումը` մայրաքաղաքին և ժողովրդին, որը բնակվում է իր պատմական հայրենիքում»:
Այս վիճահարույց հայտարարությունից հետո փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանը կրկնեց՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը որևէ կապ չունի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հետ:
Կարելի է բերել հազար ու մի պատճառ, թե ինչու Արցախը չի կարող և չպետք է լինի Ադրբեջանի կազմում:
Չի կարող և չպետք է լինի, քանի որ այդ դեպքում Արցախի բնակչության վրա կախված կլինի ցեղասպանության կամ բռնի տեղահանության մշտական սպառնալիքը, ինչպես 1996-ի ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթաժողովի իր ելույթում ձևակերպեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
Չի կարող և չպետք է լինի, քանի որ Արցախը հանրաքվեով հռչակել է իր անկախությունը:
Չի կարող և չպետք է լինի, քանի որ Արցախը հաղթել է պարտադրված պատերազմում:
Չի կարող և չպետք է լինի, քանի որ Արցախը հայկական հող է:
Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների մեկնաբանությունները, սակայն, իրավաբանորեն խոցելի են, պատմականորեն՝ առնվազն վիճարկելի:
Բացատրեմ, թե ինչու:
Եթե անգամ մի պահ ընդունենք, որ Արցախը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում, ապա չի եղել նաև անկախ Հայաստանի կազմում: Իրականում, սակայն, Արցախը եղել է ինչպես անկախ, այնպես էլ՝ ոչ անկախ կամ կիսանկախ Ադրբեջանի կազմում:
1919 թվականի օգոստոսի 22-ին Ղարաբաղի 7-րդ Հայոց համագումարը ժամանակավոր համաձայնագիր է ստորագրել, որի 2-րդ կետում ասվում է. «Ղարաբաղի լեռնային՝ Շուշիի, Ջևանշիրի և Ջեբրայիլի գավառների (Դիզակ, Վարանդա, Խաչեն և Ջրաբերդ) հատվածը, որը բնակեցված է հայերով, իրեն ժամանակավոր համարում է Ադրբեջանի հանրապետության սահմաններում»:
1920 թվականի ապրիլի 28-ին Ադրբեջանը խորհրդայնացվեց և իր կիսանկախ վիճակը պահեց մինչև 1922-ի դեկտեմբերի 30-ը, երբ Հայաստանի և Վրաստանի հետ Խորհրդային Միության մաս կազմեց: Այդ երկուսուկես տարիներին Արցախը ո՞ւմ կազմում էր՝ Հայաստանի՞, թե՞ Ադրբեջանի:
1923-ից արդեն ինքնավար մարզի կարգավիճակով՝ ԼՂԻՄ, Արցախը Խորհրդային Ադրբեջանի մաս էր և այդ կարգավիճակով մնաց մինչև 1991 թվականի սեպտեմբեր:
Եթե Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները նկատի ունեն ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու մասին 1990 թվականի ապրիլի 3-ի օրենքը, ապա այստեղ էլ ամեն բան միանշանակ չէ: Միջազգային հանրությունը ճանաչել է ԽՍՀՄ փլուզման արդյունքում անկախություն ստացած միութենական 15 հանրապետությունները միայն և հրաժարվում է ճանաչել ինքնավար հանրապետությունները, մարզերը և օկրուգները: Նույնը տեղի ունեցավ Հարավսլավիայի դեպքում, երբ միջազգային հանրությունը ճանաչեց միացյալ պետության մաս կազմող 6 հանրապետությունները: 2008-ին տեղի ունեցավ շեղում: Արևմտյան աշխարհը ճանաչեց Սերբիայի մաս կազմող Կոսովոն, իսկ Ռուսաստանը Վրաստանի մաս կազմող Աբխազիան և Հարավային Օսիան: Երկու դեպքում էլ որոշումը քաղաքական էր:
Զարմանալի է, որ Սերժ Սարգսյանի վերջին հարցազրույցը, որտեղ նա բացահայտ կերպով և ամենայն անկեղծությամբ ռուս հեռուստալրագրող Դմիտրի Կիսելյովին պատմում էր, որ Հայաստանը պատրաստ էր և պատրաստ է Ադրբեջանին վերադարձնել «ադրբեջանական յոթ շրջաններ», ոչ մի արձագանք չի գտել սփյուռքյան, Հայ դատը հետապնդող մամուլում և ռազմահայրենասեր մեկնաբանների մոտ:
Մինչդեռ Սերժ Սարգսյանը ռուսերենը շատ հասկանալի էր ու հստակ:
Թաթուլ Հակոբյան
