ՆԱԽԱԳԱՀ ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐՅԱՆԻ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋԱՏԱՐ ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՀԵՏ
16 հոկտեմբեր, 1999թ.
Ռոբորտ Քոչարյան – Մենք վաղուց չենք հանդիպել: Կարծում եմ, այդ ընթացքում երկրում կարեւոր իրադարձություններ են տեղի ունեցել, բայց նաեւ ներքաղաքական մթնոլորտը բավական մեղմ էր, հանգիստ, եւ միգուցե, նաեւ դա էր պատճառը, որ նման հանդիպման անհրաժեշտություն չեղավ: Կարծում եմ, այսօր մեր զրույցը կարող ենք անցկացնել մի փոքր ավելի ազատ ռեժիմով: Թեմաների ընտրության իրավունքը վերապահվում է ձեզ:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /ԱՐ հեռուստաընկերություն/ – Մենք չորս թեմա ենք առանձնացրել՝ ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորում, Հայաստան-Սփյուռք համահայկական խորհրդաժողով, հանրապետության տնտեսական կացությունը, կաթողիկոսական ընտրություններ: Հաշվի առնելով, որ մեկ շաբաթ հետո տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններն են, անդրադարձ կլինի նաեւ այդ թեմային:
Արմեն Արզումանյան, /Ազգային հեռուստատեսություն/ – Պարոն նախագահ, բնականաբար, կարեւորագույն հարցը Ղարաբաղի շուրջ ընթացող բանակցություններն են եւ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման ընթացքը: Երբ սկսվեցին Ձեր բանակցությունները Հեյդար Ալիեւի հետ, հասկանալի էր դրանց կարեւորությունը, որովհետեւ դուք ծանոթ չէիք միմյանց դիրքորոշումներին, եւ բնականաբար, նման հանդիպումները օգտակար էին: Բայց, երբեմն այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ կարծես ընդամենը այդքանը, ոչ ավելին: Նկատի ունեմ նաեւ Հեյդար Ալիեւի եւ ադրբեջանական պաշտոնյաների վերջին հայտարարությունները, որ իրենք կրկին մերժում են ԵԱՀԿ առաջարկները եւ ընդհանուր պետության գաղափարը: Ի վերջո, ի՞նչ առաջընթաց կա եւ հնարավո՞ր է արդյոք որեւէ առաջընթաց մինչեւ Ստամբուլի գագաթնաժողովը:
Պատասխան – Գործնական արդյունքների մասին ես արդեն արտահայտվել եմ: Մենք հիմա հետաքրքիր եւ մեծ գործընթաց ենք սկսել զինադադարի ամրապնդման ուղղությամբ: Եթե խոսենք ուղղակի փաստերով, ապա այս տարվա ընթացքում բանակում զոհերի թիվը կրճատվել է գրեթե երկու անգամ: Մեր հանդիպումներից հետո ռազմական գծի երկայնքով կրակոցները եւ միջադեպերը կրճատվել են մոտավորապես երկու անգամ: Սա շատ կոնկրետ արդյունք է, որ մենք այսօր կարող ենք արձանագրել: Շատ կարեւոր է նաեւ, որ մենք սկսել ենք հանդիպել մեր սահմանում: Նման առաջարկություն ես արել էի դեռեւս մեր առաջին հանդիպման համար, սակայն այն ժամանակ չընդունվեց: Այժմ քայլ առ քայլ մենք մոտենում ենք նաեւ աշխարհագրական առումով այն տեղին, որտեղ իսկապես այս բանակցությունները պետք է շարունակվեն:
Ես հենց առաջին հանդիպումից հետո, եթե հիշում եք, ասել էի, որ դժվար ճանապարհ է եւ մեկ-երկու կամ երեք հանդիպումներից մեր ժողովուրդը մեծ ակնկալիքներ չպետք է ունենա: Մենք քննարկում ենք շատ լուրջ հարցեր, որոնք կապված են կարգավորման խնդիրների հետ: Այսօր պայմանավորվում կամ շոշափում ենք փաստաթղթում առկա մի շարք կետերի շուրջ մեր դիրքորոշումները: Ասեմ, որ նույնիսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում բանակցությունները սկսելուց հետո այդ կետերի շուրջ թիմերը չեն պայմանավորվելու, այնուամենայնիվ, պայմանավորվելու են երկրների նախագահները: Եվ այսօր մի շարք հարցերում մենք անում ենք այն աշխատանքը, որը բանակցային գործընթացը վերսկսելուց հետո, պետք է անեն բանակցային խումբը կամ խմբերը:
Հիմա մենք կումուլյատիվ էֆեկտ ենք ունենալու: Մեր հանդիպումների ընթացքում մենք կուտակում ենք մեր դիրքորոշումները, մոտեցումները մի շարք կարեւորագույն հարցերի վերաբերյալ եւ կրկնում եմ, այդ կումուլյատիվ էֆեկտը կնշանակի, որ երբ վերսկսվի բանակցային գործընթացը, շատ ավելի արագ է ընթանալու, քան կարող էր ընթանալ, եթե մեր հանդիպումները չլինեին:
Ինչ վերաբերում է ԵԱՀԿ Ստամբուլի գագաթնաժողովին, եթե կարծում եք, թե հարցն այնտեղ պետք է քննարկվի, նման գագաթնաժողովներում այդպիսի հարցեր չեն քննարկվում: Խոսքը ընդամենը այն մասին է, թե արդյո՞ք հնարավոր կլինի Ստամբուլում հայտարարել, որ մենք ինչ- որ գործընթաց ենք սկսում, կամ ինչ- որ արդյունքների հասել ենք: Ես կողմնակից չեմ, որ մենք այդ գործընթացը պայմանավորենք Ստամբուլի գագաթնաժողովով: Եվ հատկապես աշխարհագրական տեսակետից տեղը հայերի համար այնքան էլ հարմար չէ: Այդ առումով ես կնախընտրեի, որ դա լիներ մի քիչ նույնիսկ ավելի շուտ, կամ ավելի ուշ, բայց ոչ թե Ստամբուլում: Մի շարք հանգամանքներից ելնելով:
Արմեն Արզումանյան- Հնարավո՞ր է, որ Ստամբուլում Ղարաբաղի առնչությամբ որեւէ բանաձեւ ընդունվի:
Պատասխան– Դժվար է հիմա ասել: Ես կարծում եմ, որ չի լինելու բանաձեւ, որը կարող է խանգարել գործընթացներին: Այնպես, ինչպես դա տեղի ունեցավ Լիսաբոնում: Ես այստեղ որեւէ վտանգ չեմ տեսնում:
Արամ Աբրահամյան, /Ա1 հեռուստաընկերություն/ – Բացի Ղարաբաղի կարգավիճակից, ցավագին հարց է նաեւ Ղարաբաղից դուրս գտնվող շրջաններից հայկական զորքերի դուրս բերման խնդիրը: Արդյո՞ք այդ հարցում Ալիեւի հետ Դուք որեւէ փոխզիջման, որեւէ առաջընթացի հասել եք եւ այդ հարցը լուծվելու է կարգավիճակը ճշտելուց հետո՞, թե՝ առաջ:
Պատասխան – Լուծումը լինելու է միայն փաթեթային: Մեկ ու կես տարի առաջ, եթե հիշում եք, նաեւ այս հանգամանքը ներքաղաքական կոնֆլիկտի առիթներից մեկը եղավ: Լուծումը լինելու է փաթեթային, կարգավիճակի հետ զուգահեռ: Ինչ-որ էլեմենտների շուրջ կարող ենք բանակցել նաեւ ընդհանուր փաթեթից հետո: Նույն բանը կարող է լինել նաեւ կարգավորման այլ խնդիրների վերաբերյալ: Եթե, օրինակ, հիմնական սկզբունքային հարցերի շուրջ ձեռք բերվեն պայմանավորվածություններ, բայց ինչ-որ տարածքների կամ կարգավիճակի հետ կապված ինչ-որ էլեմենտների շուրջ դեռ մնան հարցեր, որոնք քննարկման ենթակա են, ապա ես այդ քննարկումները շարունակելու հարցում որեւէ խնդիր չեմ տեսնում:
Երբեք ոչ Հայաստանը, եւ ոչ էլ Ղարաբաղը չեն ասել, թե նպատակ ունեն էքսպանսիա իրագործել տարածքների գրավվման ճանապարհով: Այդպիսի հայտարարություն երբեք չի եղել եւ այսօր մենք ասում ենք, որ ստեղծված է մի իրավիճակ, որը այսօրվա հավասարակշռության մեջ ունի իր բավական լուրջ տեղը: Եվ այդ իրավիճակում չի կարելի որեւէ բան փոխել առանց ընդհանուր փաթեթային լուծման: Այս հարցը, այո, քննարկման լուրջ առարկա է, բայց այստեղ մենք դեռ որոշ պրոբլեմներ ունենք:
Ռոբերտ Մավիսակալյան – /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Պարոն նախագահ, բոլորիս ուշադրությունն ուղղված է հյուսիսկովկասյան իրադարձություններին եւ դրա հետ կապված իմ հարցը հետեւյալն է. ծայրահեղական մահմեդականները, որոնք այսօր գործում են եւ Դաղստանում, եւ Չեչնիայում հայտարարություններ են անում, իհարկե ոչ պաշտոնական, թե իրենց տեսակետով հարցը կարգավորելուց հետո, նրանք պետք է զբաղվեն նաեւ Ղարաբաղի հարցով: Սա ի՞նչ է. ճնշում գործադրելու միջոց, թե՞ իրական վտանգ այդ ուժերի կողմից:
Պատասխան – Նման միջամտություն եղել է 1993-94 թթ.: Ես կարծում եմ, որ մենք համապատասխան պատասխան այդ միջամտությանը տվել ենք, եւ եթե նման միջամտություն լինի, կլինի նորից համապատասխան պատասխան: Կարծում եմ, որ այդ նույն ուժերը պետք է ավելի շատ մտածեին իրենց սեփական հողում, սեփական երկրում կարգ ու կանոն հաստատելու եւ միջազգային հանրության առջեւ գոնե մարդկային կերպարով հանդես գալու ուղղությամբ, ինչը տեղի չունեցավ, եւ, կարծում եմ, տվյալ ուժերի էության ամենալավ բնութագիրն է: Ինչ վերաբերում է հյուսիս-կովկասյան իրադարձություններին եւ դրանց հնարավոր ազդեցությանը… Իհարկե, տարածաշրջանի անկայունությունը չի կարող ազդեցություն չունենալ նաեւ Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վրա: Ինչքան ավելի կայուն լինի տարածաշրջանը, եւ մենք, եւ միջազգային հանրությունը այնքան ավելի մեծ հնարավորություններ կունենանք ավելի լուրջ, ավելի խորը զբաղվել հարցի կարգավորմամբ: Ակնհայտ է, որ ազդեցություն, այո, կարող է ունենալ: Թե ինչպիսի ազդեցություն, կապված է ինչով կվերջանան այդ իրադարձություննրը: Սա մի հավասարում է, որտեղ կա մի քանի անհայտ: Եվ իրադարձությունների զարգացումը, եւ դրանց վերջնական լուծումները ավելի մեծ հնարավորություն կտան նաեւ ճշգրիտ գնահատել իրական ազդեցությունը մեր հարցի վրա:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /Ար հեռուստաընկերություն/ – Պարոն նախագահ, ինձ հետաքրքրում է մեր սերնդի ընթացքում արդյո՞ք ձեռք կբերվի որեւէ մեծ համաձայնագիր, ինչպիսի՞ արագությամբ են ընթանում բանակցությունները:
Պատասխան – Այո, ես կարծում եմ, որ մենք հիմա ի վիճակի ենք լուծումները գտնել: Իմ կարծիքով, եւ նախագահ Ալիեւից, եւ Ռոբերտ Քոչարյանից հետո շատ ավելի դժվար է լինելու լուծումներ գտնել: /Ես հիշում եմ, որ երբ ընտրվում էի, ասում էին, որ իմ ընտրվելուց հետո անպայման պատերազմը կվերսկսվի: Բայց ճիշտ հակառակը եղավ: Մենք հիմա շատ ավելի վստահ ենք, որ զինադադարը կշարունակվի եւ խաղաղություն կլինի/: Շատ ավելի դժվար կլինի: Օրինակ, ես Ադրբեջանում չեմ պատկերացնում որեւէ մեկին, որը շատ ավելի մեծ վստահության քվե կունենա եւ նաեւ հնարավորություն իրականացնել որեւէ որոշում, որեւէ պայմանագիր, որն իսկապես, հիմնված կլինի փոխզիջումների վրա: Ես կարծում եմ, որ այստեղ կարեւոր է նաեւ իմ հանգամանքը: Այն փաստը, որ ես եմ տվյալ բանակցություններին մասնակցում, նաեւ հնարավորություն է տալիս այս նախնական փուլում հանգիստ վերաբերվել այդ գործընթացին: Սրա առավելությունը, երեւի, պետք է ճիշտ գնահատել: Համոզված եմ, որ մենք խնդրի լուծումը գտնելու ենք, եւ գտնելու ենք մի լուծում, որի մասին ես շատ պարզերես ի վիճակի եմ լինելու հայտնել մեր ժողովրդին:
Վահրամ Մարտիրոսյան– Իսկ ի՞նչ կասեք բանակցությունների ֆորմատի մասին:
Պատասխան – Այո, մենք քննարկում ենք նաեւ Ղարաբաղի մասնակցությունը եւ ինչ-որ պահից Ղարաբաղն անպայման այդ գործընթացներին մասնակից է դառնալու: Նաեւ կարող եմ ասել, որ Ղարաբաղի նախագահը ծանոթ է մեր բանակցությունների մանրամասնություններին: Ես այստեղ ինչ- որ տեղ երկու դեմքով եմ հանդես գալիս:
Վահրամ Մարտիրոսյան– Վերջերս անհանգստացնող տեղեկություններ սպրդեցին մամուլ, թե Ղարաբաղում ինչ- որ երկիշխանություն կա, ոմն մեկին հետապնդել էին, եւ նա ապաստան էր ստացել զինված ուժերի շտաբում:
Պատասխան – Ներքաղաքական կացությունը հիմա չի կարելի համեմատել այն իրավիճակի հետ, որը եղել է մի քանի ամիս առաջ: Դուք երեւի գիտեք, որ բավական հետեւողական քայլեր են ձեռնարկվում բացառելու այն երեւույթները, որոնք նախկինում եղել են Ղարաբաղում: Ամեն ինչ պետք է ընկնի իր տեղը, իշխանության բոլոր ճյուղերը, պաշտոնյաները պետք է ամեն մեկը իրավունքների եւ պատասխանատվության օրինական շրջանակներում գործեն: Սա է խնդիրը, եւ կարծում եմ, մեզ հաջողվում է դրան հասնել: Ինչ վերաբերում է այդ կոնկրետ դեպքին, դա մասնավոր դեպք է՝ կապված մեկ անձի հետ, հետապնդվում է քրեական պատասխանատվության համար եւ այդ հարցից մեծ հետեւություններ անել պետք չէ: Հիմա հակասությունները բավականաչափ մեղմացել են եւ համոզված եմ, որ մի քանի ամիս հետո ամեն ինչ իր տեղն է ընկնելու:
Արմեն Արզումանյան, /Ազգային հեռուստատեսություն/ – Պարոն նախագահ, անցնելով հաջորդ թեմային, կուզեի մի փոքր խոսեինք Հայաստան-Սփյուռք համաժողովի մասին: Համաժողովը, բնականաբար մեծ ոգեւորություն առաջացրեց, ընդունվեցին մի քանի որոշումներ: Սակայն, միշտ հետաքրքիր է իմանալ, թե կոնկրետ երբ են այդ որոշումներն իրականություն դառնալու: Ի՞նչ ընթացք են ունենալու համաժողովի ընդունած որոշումները եւ ե՞րբ կարելի է սպասել առաջին արդյունքները:
Պատասխան – Դուք գիտեք, որ պետք է ձեւավորվեն աշխատանքային խմբեր՝ վեց ուղղություններով: Հիմա բավական ակտիվ զբաղվում են այդ խմբերի ձեւավորման հարցերով, եւ կարծում եմ մյուս շաբաթ արդեն այդ գործընթացը կավարտվի: Կազմվում է աշխատանքային ծրագիր, որտեղ կլինեն հստակ ժամկետները, պատասխանատուների ազգանունները: Մենք մտել ենք մի լուրջ գործընթացի մեջ, որը անպայման հասցնելու ենք մինչեւ իր տրամաբանական ավարտին, թեկուզ սա մի գործընթաց չէ, որտեղ ինչ որ ավարտ չի լինում: Սա մի գործընթաց է, որը երեւի հավերժ շարունակվելու է, այնքան, որքան որ կա Հայաստանը որպես պետություն, եւ կա Սփյուռքը: Մեզանից է կախված լինելու այդ հարաբերությունների ճիշտ ձեւավորումը: Թե ինչի ենք մենք ընդունակ, կերեւա, հավանաբար, վեց ամիս կամ մեկ տարի հետո:
Արամ Աբրահամյան, /Ա1 հեռուստաընկերություն/ – Կա արդյոք աշխարհում մի հայ, որը դեմ է, որ Հայաստանը լինի անկախ, բարգավաճող պետություն, որ Արցախը լինի հայկական հող, եւ արդյոք պետք էր հազար հոգի սփյուռքահայ հավաքել դա հաստատելու եւ դրա առթիվ բաժակաճառեր արտասանելու համար: Ավելի լավ չէր միանգամից նախապատրաստվել ավելի գործնական աշխատանքի:
Պատասխան – Ես չեմ կարծում, որ մենք այսպես պրիմիտիվ տարբերակով պետք է փորձենք գնահատել իրավիճակը: Կարդացեք Սահմանադրությունը եւ Սահմանադրության առաջին տողը: Սահմանադրությունը սկսվում է հետեւյալից. հայ ժողովուրդը, եւ այլն, եւ այլն… ընդունում է Սահմանադրությունը: Մեր Սահմանադրությունը ընդունվել է ոչ թե Հայաստանի ժողովրդի, այլ հայ ժողովրդի անունից: Այդ հայ ժողովրդի կեսից ավելին ապրում է Հայաստանից դուրս: Ես կարծում եմ, խնդրի էությունը շատ ավելի խորն է: Այսօր Հայաստանի համար շատ կարեւոր է Սփյուռքում կուտակված փորձը, Սփյուռքի կապիտալը, հնարավորությունները, կապերը: Այդ ամենը մեկ կամ տասը տարում չի ձեւավորվում: Սա տասնյակ, հարյուրավոր տարիների կուտակած փորձ է՝ իրենց կապերով, եւ այդ ուժը, պոտենցիալը չփորձել ներգրավել Հայաստանի հզորացմանը, իմ կարծիքով, ուղղակի հեռանկարային մոտեցում չէ:
Ռոբերտ Մավիսակալյան, /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Պարոն նախագահ, մենք շատ կարեւոր ենք համարում նաեւ համահայկական ինֆորմացիոն դաշտի ստեղծման գաղափարը, որ հնչեց Ձեր ելույթում: Դա թերեւս ամենակարեւոր հանգամանքներից մեկն է Հայաստան Սփյուռք հարաբերությունների միավորման առումով: Որքանո՞վ մենք կարող ենք համոզված լինել, որ օգտագործվելու են այսօր գոյություն ունեցող բոլոր հնարավորությունները: Չեմ ուզում մասնավորեցնել խոսքս, բայց ասեմ… օրինակ, ՙԱրմենիա՚ հեռուստատեսությունը նույնպես պատրաստ է, եթե ստեղծվի այդպիսի համահայկական մի եթեր, իր մասնակցությունն ունենալու: Որքանո՞վ մենք կարող ենք հավատացած լինել, որ բոլոր հնարավորությունները կօգտագործվեն այդ իրական դաշտ ստեղծելու համար:
Պատասխան – Աշխատանքային խումբը ստեղծվելու է միայն մասնագետներից: Այստեղ որեւէ կուսակցական մոտեցում չպետք է լինի: Պետք է լինի զուտ մասնագիտական աշխատանքային խումբ, որը կառաջարկի մասնագիտական լուծումներ: Հիմա պետք է ճշտել ամբողջ այդ ինֆորմացիոն դաշտի ձեւավորման հայեցակարգը եւ հայեցակարգից հետո գործնական քայլերի հերթականությունը: Եթե ուզում ենք հաջողության հասնել, ուրեմն պետք է օգտագործենք մեր բոլոր հնարավորությունները:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /Ար հեռուստաընկերություն/ – Շարունակելով պարոն Մավիսակալյանի միտքը, ես էլ ավելացնեմ, որ ըստ էության այդ ինֆորմացիոն դաշտը տարածվելու է եվրոպական եւ արեւմտյան երկրներում, որտեղ պետական հեռուստատեսություն, ընդհանրապես, գոյություն չունի եւ եթե չլինի բազմազանություն, ապա Հայաստանը այլ կերպարանքով կներկայանա, ասենք ավելի ավտորիտար տեսքով, որովհետեւ միայն պետական տեսակետները կներկայացվեն:
Պատասխան -Իմ կարծիքով, այդ ալիքը պետք է ունենա հոգաբարձուների խորհուրդ, որտեղ ներկայացված կլինի նաեւ Սփյուռքը: Պետությունն, այո, տեղ ունենալու է, բայց դա միայն պետական չի լինելու:
Վահրամ Մարտիրոսյան – Իմ հարցը վերաբերում է համահայկական խորհրդաժողովի ներկայացուցչականությանը: Ձեզ բավարարո՞ւմ է արդյոք համաժողովի ներկայացուցչականությունը:
Պատասխան – Ես կարծում եմ, հենց այդ հարցում մենք գտել ենք ամենաճիշտ լուծումը: Այդ հարցի շուրջ կային ամենամեծ կասկածները: Մարդիկ իրենց մեջ ուժ գտան նստել մի սեղանի շուրջ. տարբեր կուսակցությունների անդամներ, մարդիկ որոնք տարիներ շարունակ միմյանց նույնիսկ չէին բարեւում: Կար նաեւ տարիների ընթացքում ձեւավորված թշնամություն, բոլորս գիտենք, բայց լուծումները մենք գտել ենք եւ, կարծում եմ, գտել ենք ամենաճիշտ լուծումները: Սա հենց այն կետն էր, որտեղ հանձնաժողովի կատարած աշխատանքը ամենաբարձր գնահատականին պետք է արժանանա:
Արմեն Արզումանյան, /Ազգային հեռուստատեսություն/ – Պարոն նախագահ, 1998թվականին բավական ներդրումներ եղան Հայաստանի տնտեսության մեջ ու այնպիսի տպավորություն էր, որ սկսվել է մի գործընթաց, որը շարունակվելու է: Այսինքն, լինելու է ներդրումների աճ, տնտեսության մեջ ակտիվություն է նկատվելու: Սակայն այս տարի ստացվեց ճիշտ հակառակը: Ներդրումները նվազեցին, սոցիալական լարվածությունը աճեց, բյուջեում հսկայական ճեղքվածք կա: Բնական է, որ դա չի առաջացել մի քանի օրվա ընթացքում: Ի՞նչը բերեց այդ վիճակին: Դուք մի առիթով նշել եք, որ նաեւ մամուլը, քաղաքական կուսակցությունները իրենց դերը ունեն, այնքան խոսեցին սեփականաշնորհված օբյեկտների մասին … Բայց չեմ կարծում, թե միայն հասարակական կարծիքով հնարավոր էր տնտեսության մեջ այդպիսի վիճակի հասնել:
Պատասխան – Այո,1998 թվականը ներդրումների տեսակետից երեւի լավագույն տարին էր, բայց 1998 թ.-ի այդ ցուցանիշներն ունենալու համար մենք նպատակաուղղված աշխատում էինք ամբողջ 1997 թվականին: Եթե հիշում եք, իմ բոլոր ելույթներում, ես ոչ մի առիթ բաց չէի թողնում խոսելու ներդրումային քաղաքականության նշանակության մասին: Ինչ կատարվեց: Երեւի առաջին հերթին դա Ազգային Ժողովի ընտրություններն էին եւ նախընտրական այդ պոպուլիզմի մեծ դոզան: Գրեթե բոլոր կուսակցությունները, նույնիսկ աջերն անհասկանալի ձեւով ձախ էին դարձել: Կարծես, մրցում էին, թե ով ավելի շատ սոցիալիստական, կոմունիստական լոզունգներ կօգտագործի իր նախընտրական ծրագրերում: Ես կարծում եմ, որ շատ մեծ ազդեցություն են ունեցել նաեւ ընդհանուր ճգնաժամային երեւույթները, որոնք կային աշխարհում, եւ եթե կա համաշխարհային տնտեսության մեջ անկում, չի կարող իր ազդեցությունը չունենալ: Մեր գոտին ռիսկային է, եւ այստեղ ներդրողները ակնկալում են լրացուցիչ երաշխիքներ իրենց ներդրումների համար: Եւ եթե չկա համապատասխան մթնոլորտ, հասարակական կարծիք, միայն պաշտոնյաների, այդպես ասեմ, հայտարարությունները բավարար չեն: Ես, իհարկե սրան կգումարեի այն աղմուկը, որը բարձրացավ բոլոր խոշոր ներդրումային ծրագրերի շուրջ:
Ներդրումների համար պետք է մի քանի հաջողված օրինակ, որից հետո այդ գործընթացը կարող է սկսել շատ ավելի արագ տեղից շարժվել: Եվ, երբ որ ասում են ինչու եք լավ գործարանը սեփականաշնորհել, վատը սեփականաշնորհեք: Հենց լավից պետք է սկսել: Հաջողված օրինակներ մենք պետք է ունենանք, ամբողջ աշխարհի փորձն է այդ ասում: Իմ գնահատականը սա է: Բայց, ես կարծում եմ, որ հիմա, ընտրություններից հետո կառավարությունը այդ հարցի վերաբերյալ բավական հստակ դիրքորոշում է ընդունում: Կա նաեւ հետեւողական աշխատանք այդ ուղղությամբ, եւ մենք ուղղակի պարտավոր ենք մի քանի կոնկրետ օրիկնակներով, կոնկրետ ներդրումային ծրագրերով ցույց տալ, որ երկրում ներդրումների վերաբերյալ քաղաքականությունը չի փոխվել եւ ներդրողները կարող են վստահ լինել իրենց կապիտալի ապահովության վերաբերյալ: Համոզված եմ, որ եւս երկու-երեք ամսվա աշխատանք եւ մենք այդ կորուստները կկոմպենսացնենք: Ես այսօր այդ տրամադրությունը տեսնում եմ եւ կառավարությունում, եւ վարչապետի մոտ:
Արամ Աբրահամյան, /Ա1 հեռուստաընկերություն/ – Չեք գտնում, որ այն վայրագ հարկահավաքությունը, որը սկսվել է այս տարվա երկրորդ կեսին դա բյուջե չի լցրել եւ մյուս կողմից խփել է մասնավոր բիզնեսին, մասնավոր ձեռներեցներին: Բողոքում են բոլորը. եւ խոշոր, եւ միջին, եւ մանր բիզնեսմենները: Մանավանդ վերջիններիս համար դժվար է: Այն մարդիկ, որոնք իրենց գլուխը պահում էին ասենք մի կրպակ ունենալով, նրանք բյուջեի ճեղքվածքը լցնելու հետեւանքով, այդ կրպակը փակում են, եւ մտածում են ինչպես Հայաստանից մեկնեն: Դուք նկատել եք այդպիսի երեւույթներ:
Պատասխան – Իհարկե, բողոքների մասին գիտեմ: Միշտ բիզնեսից բողոքները լինում են մի քիչ ավելի շատ, քան իրական վտանգը, եւ սա էլ բնական է: Ես կարծում եմ, սա նաեւ իմպուլսներ է հաղորդում կառավարությանը, գործադիր իշխանությանը՝ ինչ- որ բան վերանայել իր գործունեության մեջ: Բայց եթե հիշում եք, նաեւ 1997 թվականին, երբ մենք սկսեցինք շատ ակտիվ հարկային քաղաքականություն իրականացնել, վարչարարությունը խստացնել, նույն բողոքը, նույն աղմուկը կար; Բայց, այնուամենայնիվ, ցուցանիշների տեսակետից բավական առաջընթաց մենք ունեցանք: Պետք չէ, այս ամենը միանշանակ ընդունել: Պետք է փորձել իրավիճակը գնահատել օբյեկտիվ ցուցանիշների վրա հենվելով : Սա առաջինը:
Արամ Աբրահամյան – Օբյեկտիվ ցուցանիշենրը լավացե՞լ են հիմա:
Պատասխան – Այո: Հարկահավաքման, վարչարարությունը լավացնելու տեսակետից օբյեկտիվ ցուցանիշները լավացել են: Բայց այստեղ ես կցանկանայի ավելի հիմնարար բաներից խոսել: Ինչ է բյուջեն ընդհանրապես: Նամանավանդ, որ մենք սկսում ենք նոր բյուջեի քննարկման գործընթացը: Համոզված եմ, որ բյուջեն չպետք է լինի ինքնանպատակ: Հիմնական նպատակը պետք է լինի երկրի տնտեսական աճը: Եվ լուրջ տնտեսական աճ ապահովելու դեպքում, միշտ հաջորդ տարվա բյուջեն կլինի ավելի մեծ, քան նախորդն էր : Բայց կառավարությունը, բյուջեն ընդունելով, լուրջ պարտավորություններ է վերցնում իր վրա: Կառավարության գործունեությունը երկրում գնահատվում է հենց այդ պարտավորությունները իրականացնելու տեսանկյունից՝ աշխատավարձերը ժամանակին վճարել են, թե՝ ոչ, ինչպիսի պարտքեր են կուտակել: Եվ այնպես է ստացվում, որ ուզած, թե չուզած բյուջեն հարկային մարմինների, ինչ-որ տեղ նաեւ կառավարության համար դառնում է ինքնանպատակ: Որովհետեւ, հակառակ դեպքում ստացվում է, որ կառավարությունը խախտում է օրենքը եւ չի կատարում իր պարտավորությունները: Այստեղ ուղղակի պետք է ճիշտ հավասարակշռությունը գտնել, եւ կարծում եմ, որ հաջորդ տարվա բյուջեն քննարկելու ժամանակ կառավարությունը պետք է բյուջեով այնպիսի պարտավորություններ վերցնի իր վրա, որոնց իրականացումը չի բերելու այն լարվածությանը, որ այսօր կա: Եվ այդ տեսակետից չպետք է ակնկալել, որ բյուջեն շատ մեծ աճ պետք է ունենա: Եթե մենք գնանք բյուջեի շատ մեծ աճի, մյուս տարի ավելի մեծ պրոբլեմներ կունենանք: Կրկնում եմ, առաջին խնդիրը պետք է լինի տնտեսակա աճի ապահովումը: Ինձ, անկեղծ ասած, բյուջեի տողերը անկեղծ ասած շատ քիչ են հետաքրքրում: Կան պարտավորություններ կապված բանակի, առողջապահության, դպրոցների հետ եւ բյուջեի վերաբաշխումը ընդամենը կարող է վերաբերել երկու-երեք կամ հինգ տոկոսին, բայց ոչ ավելին: Ինձ շատ ավելի հետաքրքրում է այն տնտեսական քաղաքականությունը, որը վարելու է կառավարությունը, արդյոք այն ուղղված է լինելու տնտեսական աճի ապահովմանը, թե ոչ: Իմ կարծիքով, սա պետք է լինի հիմնական խնդիրը: Կարող եմ ասել, որ բյուջեի այդ լարվածությունը կապված է նաեւ անցած տարվա նախընտրական, պոպուլիստական տրամադրությունների հետ: Ազգային Ժողով բյուջեն մտել է շատ ավելի համեստ թվերով, քան դուրս է եկել այնտեղից: Կարող եք ստուգել նաեւ փաստաթղթերով: Կառավարության կողմից ուղարկված առաջին տարբերակը եւ ընդունված տարբերակը: Հիմա մենք այդ պոպուլիզմի, այսպես ասած, դասերն ենք քաղում:
Ռոբերտ Մավիսակալյան, /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Պարոն նախագահ, չեք կարծում, որ ներդրումային քաղաքականության վրա իր բացասական ազդեցությունն է ունենում նաեւ այն գնահատականը, որ տրվեց մինչեւ այժմ տեղի ունեցած տնտեսական հանցագործություններին: Դեռեւս որեւէ լուրջ բացահայտում, լուրջ գնահատական չկա: Գնահատականնները միայն խոսքով են:
Պատասխան – Ես համամիտ չեմ ձեզ հետ, կարծում եմ, դուք ուղղակի թվերին չեք տիրապետում:
Ռոբերտ Մավիսակալյան – Հայաստանին տրված վերջին գնահատականներից մեկը՝ կոռումպացված երկիր գնահատականն էր: Ասենք, դա գնահատական չէր, կարծիք էր, որ հայտնվեց մեր երկրի մասին, որից շատ հեշտությամբ չէ, բայց ինչ որ ձեւով կարող էինք ազատվել, եթե ինքներս կարողանայինք գնահատել այն ամենը, ինչ տեղի է ունեցել Հայաստանում այդ ութը տարիների ընթացքում:
Պատասխան – Ես կարող եմ ուղղակի թվերով խոսել: Միայն տնտեսական հանցագործությունների քննության արդյունքում անցյալ տարվա ընթացքում ավելի քան ութ միլիոն դոլար վերադարձվել է բյուջե: Այս տարվա վերջնական թվերը, ես իհարկե, չգիտեմ, բայց մի քանի միլիոն դոլարին համարժեք դրամ մինչեւ այսօր արդեն վերադարձված է բյուջե: Եթե դուք փորձեք նայել նաեւ քրեական գործերով, բազմաթիվ գործեր, դատապարտված մարդիկ եւ պաշտոնյաներ կան: Չեմ կարող ասել, որ սա բավարար է, եւ համարում եմ, որ դեռեւս անելիքներ շատ կան: Բայց սա եւս չպետք է ինքնանպատակ դառնա: Ցավոք սրտի, մենք սովորաբար այդ գործընթացին եւս նայում ենք բյուջե գումարներ բերելու տեսանկյունից: Ես եւս այդպես եմ նայում: Երբ որ բյուջեում լարվածություն կա, ուզած-չուզած այդպես ես նայում: Բայց այդ հարցը պետք է կարգավորվի զուտ իրավական դաշտում: Մեր հանդիպումներից մեկի ժամանակ ասել եմ, որ երկար տարիներ պետական ձեռնարկությունների տնօրենները, ինչ ուզում անում էին եւ չկար վերահսկողություն: Ստեղծվել էր այնպիսի մի վիճակ, որ յուրաքանչյուրն իր տեղում կարծում էր ամեն ինչ կարելի է տանել, սա տեր չունի, եւ ոչ ոք քեզանից ոչինչ չի հարցնելու: Հիմա մենք պետք է փորձենք հնարավորության չափ ետ բերել, բայց ոչ թե մեր ժողովրդի կեսին դատապարտելով: Դրա համար այստեղ պետք է ճիշտ լուծումները գտնել: Ինչ վերաբերում է մենք կոռումպացված երկիր ենք, թե ոչ, պետք է ասեմ, որ կոռուպցիայի տակ մենք եւ Արեւմուտքը հասկանում ենք մի քիչ տարբեր երեւույթներ: Երբ որ դրսում ասում են, որ Հայաստանում կոռուպցիայի մակարդակը բարձր է, այո ճիշտ է, բարձր է: Բայց մեր բառարաններում, սովետական ժամանակահատվածից կոռուպցիան գնահատվում այսպես. քաղաքական եւ հասարակական գործիչների ծախվածություն: Դա մեր բառապաշարով: Մենք եւս Հայաստանում այդպես ենք ընկալում: Այդ գնահատականի հետ ես համաձայն չեմ: Այն, որ կա կաշառակերություն, այն, որ չինովնիկների, հատկապես, միջին խավը փորձում է պոկել այն, ինչ հնարավոր է, կա: Բայց սա մի քիչ այլ խնդիր է, եւ այստեղ պետությունն, իսկապես, մեծ անելիքներ ունի: Առաջին հերթին պարզեցնելով բոլոր խաղի կանոնները, որ ժամանակի տեսակետից ամեն ինչ հստակ լինի: Ուրեմն, խոսքը միայն ամեն ինչ կանոնակարգելու մասին է: Քիչ է ընդունել օրենքը, օրենքից հետո պետք է լինի մի ամբողջ փաթեթ նորմատիվային դաշտի ձեւավորման համար: Բայց, կաշառակերությունն առաջին օրը չէ, որ ձեւավորվել է Հայաստանում, նախկին Սովետական Միությունից մենք բավական հարուստ ժառանգություն ենք ստացել: Հիմա շրջանակները բավականին նեղացել են, քանի որ սեփականատերը ինքն իրեն չի թալանելու: Անցյալում ինչպես էր՝ միասին պայմանավորվում էին պետական ունեցվածքը թալանելու համար, տուժած կողմը պետությունն էր, որն իր մաշկի վրա այնքան էլ չէր զգում: Ի վերջո պետությունը փլեցինք: Եթե հիմա, օրինակ, հարկային, մաքսային կամ պետական մարմինների կողմից կա կաշառակերություն, կա նաեւ կոնկրետ տուժող կողմ: Այստեղ մեծ հասարակության դերը եւ կարծում եմ, կգա մի պահ, երբ նաեւ հասարակությունը այդ երեւույթների դեմ կպայքարի եւ մեզ դաշնակից կլինի:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /Ար հեռուստաընկերություն/– Պարոն նախագահ, Օգոստոսի 31-ին Ձեր ծննդյան օրն էր, մենք առիթ չունեցանք այդ օրը հանդիպելու: Ես, այնուամենայնիվ, նվերը, որն այդ ժամանակ վերցրել էի, բերել եմ ինձ հետ: Ես Ձեզ նվիրում եմ մկրատ, քանի որ դուք շատ շահագրգռված եք ներդրումային քաղաքականությամբ եւ նոր ձեռնարկությունների բացմամբ: Նոր ձեռնարկությունները կբացեք Ձեր սեփական մկրատով զինված: Ցանկանում եմ, որ այդ մկրատը չհոգնի երբեւէ եւ անընդհատ գործ ունենա:
Ես նաեւ այսօր նայեցի Ձեր բախտացույցը. Կույսի համաստեղության տակ եք ծնվել, եւ այսպիսի կանխագուշակում կար. աշխատանքի վայրում իրադրությունն այնքան էլ բարվոք չէ: Զգուշացեք բամբասանքից ու դավերից: Սա բախտացույցի կանխագուշակումն էր, հիմա ես Ձեզ ուզում եմ հարցնել, թե արդյոք տնտեսության բնագավառում արվող այն քայլերը, որոնք, այսպես ասած, զուտ դրամահավաքի ֆունկցիա չունեն, այլ տեւական ժամանակի համար են, խոսքը, մասնավորապես, վերաբերում է բենզինի եւ ծխախոտի ակցիզներին: Առաջին վերլուծությունը ի՞նչ է ցույց տվել: Դրանք ավելի շատ վնաս են տվել, թե օգուտ, ինչպե՞ս են ազդել տեղական ներդրողի վրա, եւ ինչպես ներմուծողների:
Պատասխան – Ես դժվարանում եմ հիմա գնահատական տալ ազդեցության տեսանկյունից, կարող եմ ասել միայն, որ կառավարությունը այդ քայլին դիմեց ոչ թե նրա համար, որ ցանկանում էր դա անել: Այն նույն շարժառիթներով, որ բյուջեով կան վերցրած պարտավորություններ եւ այդ պարտավորությունները կառավարությունը պետք է իրականացնի: Հարցը, իհարկե, իմ հետ համաձայնեցված է: Քննարկումներ եղան: Գիտեինք, որ դժվար քայլ է, բայց կրկնում եմ, կառավարության առջեւ կանգնած է պարտավորությունների իրականացնելու խնդիր: Ոչ ոք հաճույքով նման քայլերի չի դիմում:
Ազդեցության տեսակետից, կարծում եմ, որ հիմնականում այն կլինի բացասական: Հատկապես ծխախոտի բնագավառում, որովհետեւ մեր հարեւան երկրներում առկա ակցիզային տարբերությունը, անպայման պետք է բերի մաքսանենգության ճանապարհով ներմուծվող ծխախոտի աճի: Եվ շատ դժվար է պայքարել: Հեշտ է պայքարել խոշոր ներմուծողների դեմ, բայց երբ որ ազգաբնակչությունն է սկսում մաքսանենգությամբ զբաղվել՝ պայուսակներով, փոքր ծավալներով, սրա դեմ պայքարը շատ դժվար է: Ես կարծում եմ, որ առաջիկա մեկ-երկու ամիսը ցույց կտա ինչպիսի հետեւանքներ մենք կունենք: Բայց կրկնում եմ՝ ոչ ոք հաճույքով նման քայլի չի դիմում: Սա դժվար քայլ էր:
Վահրամ Մարտիրոսյան – Եթե վերլուծությունը ցույց տա, որ կարճ ժամանակի համար որոշ օգուտ կար, բայց մեծ ժամանակի համար վնաս էր, ետ դարձ կկատարվի՞:
Պատասխան – Նման դեպքեր մենք արդեն ունեցել ենք: Ես հիշում եմ ակցիզային մեծ հարկ մտցնելով մենք ինչպիսի վիճակի հասցրեցինք Հայաստանում գորգագործությունը, ոսկերչությունը: Ես կարծում եմ, սա բոլորին հայտնի փոցխների պատմությունն է: Երբ պարբերաբար, ամեն մեկը, իր սեփական փորձով ինչ-որ դասեր է փորձում քաղել: Մեկ մեկ էլ նաեւ հանգամանքների պարտադրանքով այդպիսի մի նեղ միջանցքի մեջ ես մտնում, անպայման այդ փոցխը պետք է տրորես, ստանաս մի երկու հարված, որից հետո սկսես ինչ որ ուրիշ քայլերի դիմել; Բայց կրկնում եմ, ուղղակի իրավիճակն էր այդպես եւ հարցի գինը շատ մեծ էր: Կապված էր եւ միջազգային վարկերի ստանալու հետ, եւ նույնիսկ այն կորուստները, որոնք այստեղ կունենանք, շատ ավելի փոքր կորուստներ են լինելու, քան եթե այդ քայլին չդիմեինք: Բայց, իհարկե, եթե սխալվել ենք, եթե գնահատականը լինի, որ ճիշտ չէր, պետք է ուղղենք:
Վահրամ Մարտիրոսյան – Եվ մի ենթահարցը: Բախտացույցից եկող հարց էր, որ աշխատանքի վայրում իրադրությունը այնքան էլ բարվոք չէ: Ինչպիսի՞ն են ձեր հարաբերությունները Ազգային Ժողովի եւ կառավարության հետ: Կա ներդաշնակություն:
Պատասխան – Կառավարության բոլոր որոշումներն, ըստ Սահմանադրության, ես պետք է վավերացնեմ: Ուրեմն, այնուամենայնիվ, վերջին խոսքի իրավունքը Հայաստանի Հանրապետության նախագահինն է: Ես հիմա անմիջապես ավելի քիչ եմ զբաղվում տնտեսական հարցերով, եւ համարում եմ, որ սա ավելի ճիշտ է: Անցած տարի, ես շատ ավելի ակտիվ եմ զբաղվել երկու պատճառով: Առաջինը՝ նախկինում վարչապետի էի եւ նաեւ իներցիայի ուժը եւ ազդեցությունը կար:Բացի դա, մի շարք ծրագրեր ես էի սկսել դեռեւս վարչապետ ժամանակ եւ ցանկություն կար դրանք հասցնել մինչեւ վերջ: Երկրորդ հանգամանքը. անցած կառավարությունը հենարան չուներ Ազգային Ժողովում եւ կառավարությանը պաշտպանելու խնդիրը շատ կարեւոր էր: Ես ստիպված մտնում էի այնպիսի հարցերի մեջ, որ եթե իմ վարկանիշի մասին մտածեր, չպետք է ինձ վրա նման հարվածներ վերցնեի: Բայց մտնում էի, քանի որ համարում էի, որ կարեւոր գործեր են, կարեւոր խնդիրներ են, եւ մենք պետք է ոչ թե վարկանիշներով, այլ գործնական քայլերով առաջնորդվենք: Հիմա ես գիտեմ, որ շատ են խոսում կառավարություն, նախագահ փոխհարաբերությունների մասին: Նախագահն է ձեւավորում կառավարությունը: Սահմանադրությունում կա տասնյոթ կետից բաղկացած հոդված, որը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության նախագահի պարտականությունները: Նախագահի մասին օրենք չկա, իմ ամբողջ գործունեությունը կանոնակարգված է Սահմանադրությամբ: Եվ չկա որեւէ կետ, որը ես լիարժեք չեմ կատարում: Ուրեմն, ամեն մեկը պետք է զբաղվի այն հարցերով, որոնց համար ուղղակի պատասխանատու է: Կառավարությունը տնտեսական գործունեության համար, Նախագահն այդ տասնյոթ կետերի համար: Բայց կրկնում եմ, քանի որ վավերացնում եմ կառավարության որոշումները, ուրեմն բոլոր սկզբունքային հարցերը նախապես քննարկում ենք, պայմանավորություն ենք ձեռք բերում, որպեսզի հետո խնդիրներ չառաջանան:
Այսօրվա կառավարությունն իր գործունեության մեջ շատ ավելի հետեւողական է: Կատարողական կարգապահությունը կառավարությունում, անկասկած, շատ ավելի մեծ է, եւ համոզված եմ, որ ընդհանրապես հետեւողական աշխատանքի դեպքում միշտ արդյունքի հասնում ես:
Արամ Աբրահամյան, /Ա1 հեռուստաընկերություն/ – Եւս մեկ հարց՝ ի պատասխան Ձեր ռեպլիկի: Դուք վստահ եք, որ խոշոր մաքսանենգությամբ զբաղվում են քաղաքացիները եւ ոչ թե ուժային լծակների, հարկային, մաքսային մարմինների մարմինների հետ սերտաճած կլանները:
Պատասխան – Խոշոր մաքսանենգությամբ, իհարկե, բնակչությունը չի զբաղվում, բայց ես չեմ կարծում, որ մենք ունենք խոշոր, այսպիսի ասենք, կարկառուն մաքսանենգներ: Խոսքն այն մասին է, որ եթե մի պայուսակ ծխախոտ բերելը ձեռնտու է եւ այդ պայուսակի վրա դու կարող ես աշխատել ու ընտանիք պահել, բնակչության մի մասը, հատկապես Վրաստանի հետ սահմանամերձ, սկսելու է այդ պայուսակներով տանել-բերել: Եվ իրար գումարելով, գումարը խոշոր է դառնալու:
Արամ Աբրահամյան – Խոշոր մաքսանենգ մեզանում չկա՞ն…
Պատասխան – Ես չեմ ասում, որ չկան, ես ասում եմ, որ խոշորների դեմ պայքարելը շատ ավելի հեշտ է: Հետո, գիտեք, երբ որ թվերը ուսումնասիրում ես, օրինակ, ներմուծման թվերը աճում են, թե պակասում է, ընդհանրապես բնակչությունը սկսում է շատ ծխել, թե քիչ ծխել, այդ թվերը բավական ճշգրիտ ասում են մաքսանենգության մոտավոր աստիճանը: Բավական հեշտ է գնահատել:
Արմեն Արզումանյան, /Ազգային հեռուստատեսություն/ – Վերջին թեման, որ մենք պայմանավորվել ենք հանդիպումից առաջ, կաթողիկոսական ընտրություններն են: Թերեւս, վերջին օրերի ամենացավալի խնդիրը: Իմ տպավորությամբ, գրեթե միշտ կաթողիկոսական ընտրությունների ժամանակ պետությունը ասել է իր ծանրակշիռ կարծիքը, հատկապես նկատի ունեմ նախորդ ընտրությունները: Այս անգամ, չգիտես ինչու, աղմուկ բարձրացավ: Ի վերջո, ինչ եք կարծում, պարոն Նախագահ, արդյոք միեւնույն չէ, թե ով կլինի կաթողիկոս:
Պատասխան – Կարծում եմ, որ եթե ես կարծիք չունենայի, ավելի մեծ քննադատության պետք է արժանանայի ժողովրդի կողմից: Ինչպես նախագահը չի կարող կարծիք ունենալ այդպիսի կարեւոր իրադարձության վերաբերյալ: Ինձ համար մի քիչ զարմանալի է կրոնականների հայտարարությունը, որոնք բավական լավ գիտեն նաեւ եկեղեցու պատմությունը: Երբ որ երկուհարյուր տարի կաթողիկոս ռուսական թագավորն էր նշանակում, բողոքներ չկային, երբ որ յոթանասուն տարի քաղբյուրոն էր որոշում, ով պետք է լինի, բողոքներ չկային, երբ որ նաեւ սուլթանները կամ շահերը էին կարծիքներ արտահայտում եւ ինչ- որ տեղ ազդեցություն ունենում, բողոքներ չկային: Հիմա խոսքն ընդամենը կարծիք հայտնելու մասին է: Գիտեք, ես այնպիսի տպավորություն ստացա, որ կան առնվազն հինգ հարյուր տարվա ավանդույթներ, եւ ինչ- որ մեկը հիմա փորձում է այդ ավանդույթներին միջամտել: Ընդամենը կարծիք, որը պարտավոր եմ իրենց ասել եւ, ի միջայլոց, Վեհափառի թաղումից անմիջապես հետո հենց այս դահլիճում եպիսկոպոսների հետ հանդիպման ժամանակ խոստացել էի իմ կարծիքը հայտնել: Ասել եմ, որ ես ուղղակի կարծիք կհայտնեմ, իսկ ընտրությունը ձեր գործն է: Որեւէ միջամտություն չի լինելու: Պետական որեւէ լծակների օգտագործում չի լինելու: Ես կարծում եմ, հիմա այս թեման, երբ որ քննարկվում է, ավելի շատ որոշ թեկնածուների վարկաբեկելու նպատակ է հետապնդում: Եվ ինձ համար ցավալի է, որ նախընտրական ոչ մաքուր տեխնոլոգիաները մուտք են գործում նաեւ եկեղեցի: Ուղղակի ցավալի է:
Արմեն Արզումանյան – Հավանաբար, ժողովրդավարական գործընթացները մտել են նաեւ եկեղեցի:
Պատասխան – Իսկապես, ժողովրդավարական գործընթացներ ունենալու համար պետք է նաեւ ժողովրդավարական կանոնակարգված պրոցեդուրաներ ունենալ: Առկա պրոցեդուրաները կանոնակարգաված չեն: Բոլորը գիտեն, որ ոչ բոլոր տեղերում, բայց, որոշ տեղեր եպիսկոպոսը կարող է առանց ընտրության Ազգային Եկեղեցական ժողովի պատվիրակների ցուցակ կազմել:
Ռոբերտ Մավիսակալյան, /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Պարոն Նախագահ, լիովին համաձայն եմ Ձեզ հետ: Հարյուրավոր տարիներ ռուսական ցարերը, թուրքական սուլթանները, պարսկական շահերը ոչ միայն միջամտել են, այլ, պարզապես, նշանակել են հայ առաքելական եկեղեցու ղեկավարին:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /ԱՐ հեռուստաընկերություն/ – Ներսես Շնորհալու եղբայրը, քսանամյա տարիքում նշանակվեց կաթողիկոս:
Ռոբերտ Մավիսակալյան, /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Հիմա այնքան ենք ժողովրդականացել, որ մեր անկախ հանրապետության նախագահը, նույնիսկ կարծիք հայտնելու իրավունք չունի: Սա, իհարկե, նորմալ երեւույթ չէ, սա օգտագործվում է հատուկ նպատակներով: Ինձ այլ բան է նաեւ մտահոգում, որ այդ աղմուկը եկեղեցու եւ կաթողիկոսական ընտրությունների շուրջ բավական ստվեր է գցում հայ առաքելական եկեղեցու վրա: Ընտրությունները կկայանան, կընտրվի կաթողիկոս, թող լավագույնը ընտրվի, ինչպես ասում են՝ Աստծո կամոք, բայց կմնան հետեւանքներ, բավականին ծանր նստվածքներ, որոնք հետո մաքրելու, դրանցից ձերբազատվելու համար շատ երկար ժամանակ է պահանջվելու: Սա արդեն կոչ է, եւ ոչ թե հարց: Ես կուզենայի, Դուք որպես հանրապետության նախագահ, Ձեր ազդեցիկ խոսքն ասեիք այդ առումով:
Պատասխան – Հենց ասեմ, նորից սկսվելու են հայտարարություններ: Չպետք է այդպիսի անձնականացված վերաբերմունք ձեւավորվի միմյանց նկատմամբ: Եվ միգուցե նաեւ սա է պատճառը, որ Հայաստանում այլ եկեղեցիները շատ ավելի ակտիվ են աշխատում, աղանդներն ավելի ակտիվ են: Աղմուկ բարձրացնողը մենք չէինք, պետությունը չէր, իշխանությունը չէր: Ես ուղղակի կցանկանայի, որ իսկապես, ամեն ինչ լինի ազատ: Կրկնում եմ, պետության կողմից որեւէ ճնշում չի լինելու, բայց նաեւ միմյանց վարկաբեկելու այդ քայլերն անընդունելի են, եւ մարդիկ պետք է հասկանան, ով նման միջոցների է դիմում, իր հնարավորություններն է նվազեցնում: Կարծում եմ, եկեղեցին չպետք է փորձի քաղաքականությամբ զբաղվել:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /ԱՐ հեռուստաընկերություն/ – Այդ աղմուկը ես համարում եմ շատ առողջ աղմուկ: Կարծում եմ, որ չպետք է եկեղեցին լինի փակ ոլորտ, որովհետեւ մեզ համար շատ կարեւոր է, սա ոչ դիվանագիտություն է, եւ ոչ էլ ազգային անվտանգություն: Թող վարկաբեկեն, ինչքան ուզում են, եթե վարկաբեկվողներ կան, թող վարկաբեկվեն, որովհետեւ մենք սովոր ենք համբուրել քահանաների, հոգեւորականների աջը՝ չնայելուվ նրանց աչքերին: Եկեք նայենք նրանց աչքերի մեջ, թող ընտրական ծրագրեր ներկայացնեն, որովհետեւ դա շատ կարեւոր ոլորտ է: Թող ծածկադմբոց չարվի:
Պատասխան – Հետաքրքիր տեսակետ է, եւ նաեւ կարծում եմ՝ թարմ տեսակետ:
Վահրամ Մարտիրոսյան, /ԱՐ հեռուստաընկերություն/ – Արցախում էլ վիճակը մի տեսակ պահածոյացված էր՝ լրատվության իմաստով: Մենք ասում էինք՝ Արցախի մասին կամ լավ, կամ ոչինչ, ինչպես հանգուցյալի մասին են խոսում: Արդյունքում ստացվեց, որ մի օր արթնացանք, տեսանք, որ Արցախում ներքաղաքական վիճակը շատ վատ է:
Արմեն Արզումանյան, /Ազգային հեռուստատեսություն/ – Պարոն Նախագահ, տեղական ինքնակառավարման մարմինների մոտակա ընտրությունները, առանձնապես, ակտիվությամբ չեն փայլում: Քաղաքական կուսակցությունները, կարծես, քիչ են խոսում այդ մասին, հիմնական քաղաքական ուժերն առանձնապես թեկնածուներ չեն առաջադրել: Կարծես, ստացվել են ապաքաղաքական ընտրություններ: Ըստ Ձեզ, ինչի հետ է սա կապված. տեղական ընտրություններն ուղղակի գործադիր իշխանության եւ վերածվո՞ւմ:
Պատասխան – Կարծում եմ, կա երկու հանգամանք: Առաջինը՝ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներն են, եւ երկրորդը՝ ինչպես են տեղական իշխանությունները գնահատվում կուսակցությունների եւ հասարակության կողմից. դա քաղաքական գործունեություն է, թե՝ տնտեսվարական: Ես կարծում եմ, որ ընկալումը հետեւյալն է: Դա տնտեսվարական գործունեություն է: Եթե հակառակ ընկալումը լիներ, եթե օրենքը հակառակ տարբերակով կարգավորեր այդ իշխանության նշանակությունը եւ գործունեությունը, կարծում են, կունենայինք այլ պատկեր: Հասկանալի է, որ այդ տեսանկյունից ՙՄիասնություն՚ դաշինքը շատ ավելի թեկնածուներ ունի, ովքեր իրենց տեսնում են նման տնտեսվարական աշխատանքում, ունեն փորձ եւ նաեւ նրանց նկատմամբ տվյալ բնակավայրերում, համայնքներում ավելի լավ վերաբերմունք կա հենց այդ տեսանկյունից: Կարծում եմ, շատ պրագմատիկ մոտեցում ցուցաբերեցին նաեւ կուսակցությունները, իրավիճակը իրատեսական գնահատեցին:
Արամ Աբրահամյան, /Ա1 հեռուստաընկերություն/ – Եթե հիշում եք, պարոն Նախագահ, մեր նախորդ զրույցի ժամանակ մենք ասացինք, որ ընտրական օրենսգիրքը բազմաթիվ թերություններ ունի եւ միահամուռ եկանք այն եզրակացության, որ ընտրությունները պետք է անցկացնեն պետական չինովնիկները, եւ ոչ թե կուսակցությունները: Ավելի ճիշտ չէ՞ր լինի, օրենքը փոխել, հետո ընտրություններ անցկացնել, որ նորից փաստի առջեւ չկանգնենք:
Պատասխան – Միանշանակ համաձայն եմ: Օրենքն, այո, պետք է փոխել: Օրենքում կային նաեւ հակասություններ, որ ուղղակի պարտավոր ենք փոխել: Խորհրդարանական ընտրություններից հետո սկսվեցին արձակուրդները եւ ուղղակի չհասցրեցինք: Ազգային Ժողովում նաեւ կարծիքներ կային, որ ցայտնոտի մեջ հանկարծ սխալներ չգործենք: Փորձենք հետո ավելի լուրջ եւ ավելի մանրակրկիտ, բոլոր հանգամանքները գնահատելով, օրենք ընդունենք: Լիովին համամիտ եմ եւ որոշ հարցերում ստիպված եմ եղել որոշակի միջամտություն ունենալ եւ շտկումներ կատարել՝ կապված գրանցման պրոցեդուրաների, զինծառայողների, փախստականների քվեարկության հետ:
Ես, հավանաբար, երկուշաբթի կամ երեքշաբթի օրը հրամանագիր կարձակեմ, դա կապված կլինի արդեն, թե ինչպիսի որոշում կստանամ ես սահմանադրական դատարանի կողմից՝ փախստականների քվեարկության մասնակցության վերաբերյալ: Մարդիկ արդեն մեկ անգամ ընտրել են՝ երեք տարի առաջ, արդեն ունեն համայնքի ղեկավար: Հիմա մենք ասում ենք՝ չէ, իրավունք չունեք ընտրելու, եւ փաստորեն, ստացվում է այնպես, որ մենք սահմանափակում ենք արդեն ունեցած իրավունքները: Թեկուզ բոլոր կոնվենցիաներով այդ իրավունքները սահմանափակելու իրավունք մենք չունենք:
Արամ Աբրահամյան – Մի հարց, եթե ես Մեղրիում եմ ծառայում, պետք է գնամ Վարդենիս՝ իմ տուն, քվեարկե՞մ: Դա նույնպես սխալ է:
Պատասխան – Զինվորները Մեղրիում չպետք է քվեարկեն, եթե տեղացի չեն: Մոտեցումը հետեւյալն էր. ավելի լավ է չքվեարկեն, քան քվեարկեն ոչ այն համայնքներում, որտեղ իրենք ապրում են, որտեղ իրենց ընտանիքները հարկատու են, մասնակցում են տեղական բյուջեի ձեւավորմանը, համայնքի կյանքին: Հակառակ դեպքում կստացվի, որ մեկ գունդ կարող է ընտրել համայնքի ղեկավար, որին տեղական բնակչությունն ընդհանրապես ձայն չտա: Դա անթույլատրելի է:
Ռոբերտ Մավիսակալյան, /Արմենիա հեռուստաընկերություն/ – Նախորդ իշխանություններն ուղղակի շատ խանդոտ էին մոտենում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությանը, հասկանալով, որ հաջորդ, դրան հետեւող ընտրությունների ժամանակ այդ մարմինները կարող են որոշակի ազդեցություն ունենալ, որոշակի ճնշում գործադրել ընտրությունների գործընթացի վրա: Այս անգամ ես պետք է ասեմ իմ դիտարկումների մասին, որ զարմանալիորեն ազատ ընտրություններ են տեղի ունենալու: Դա իմ կարծիքն է: Հնարավոր են լարվածություններ, հնարավոր է նույնիսկ ընդհարումներ լինեն ընտրությունների օրը, կամ դրանից մեկ օր առաջ կամ հետո, բայց կարծում եմ, որ սրանք լինելու են ամենաազատ ընտրությունները՝ տեղական ինքնակառավարման: Կուսակցությունների միջամտության նվազումը նույնպես խոսում է այն մասին, որ առաջին անգամ, երեւի, մենք Հայաստանում այդ մակարդակով կունենանք ազատ ընտրություններ:
Պատասխան – Ձեր գնահատականը ճիշտ է, իսկապես, չենք միջամտում: Իսկապես, որեւէ ուժային, որեւէ պարտադրողական քայլեր չեն լինելու: Ես էլ եմ կարծում, որ առաջին հերթին ընտրված մարդը պետք է զբաղվի համայնքի հոգսերով: Եւ ժողովուրդն էլ պետք է իմանա, որ ինքն է ընտրել, իմանա նաեւ, թե ում է ընտրում, եւ ընտրվողը պետք է հասկանա, թե ինչի համար է ինքը պատասխանատու: Հիշու՞մ եք, ես մի անգամ ձեզ ասել եմ, որ սա նաեւ երկրի անվտանգության խնդիր է. համայնքի հոգսերով պետք է զբաղվի համայնքի ղեկավարությունը, որն ընտրվում է ժողովրդի կողմից, եւ ամեն մի փոքր թերությունների համար մարդիկ չպետք է մեղադրեն երկրի նախագահին, վարչապետին, կառավարությանը: Սա նաեւ իշխանության օղակների կայունության հարց է: Եւ եթե այդ հնարավորությունը մենք չտանք, պահանջելու իրավունք չենք ունենալու: Փորձում ենք, որ այս ամենը բնականոն հունով զարգանա:
Աղբյուրը՝ http://www.president.am/till2008/news.president/arm/?sub=press&id=40&from=0&year=1999
