Մասիս Ալեքսանդրեան. «Հողը Նրանն Է, Ով Այնտեղ Ապրում Է»

ՅԱՍՄԻԿ ԳՈՒԼԱԿԵԱՆԻ ԶՐՈՅՑԸ «ԱՐՑԱԽ ՌՈՒՑ ԻՆՎԵՍԹՄԸՆԹ» ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆ ԳՈՐԾԱԴԻՐ ՏՆՕՐԷՆ ՄԱՍԻՍ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԵԱՆԻ ՀԵՏ

Արցախի ազատագրուած տարածքների բնակեցումը, թէ՛ առհասարակ սահմանամերձ գիւղերի հզօրացումը, Հայաստանի համար կարեւոր է յատկապէս ռազմավարական տեսանկիւնից: Ա՛յդ կերպ միայն հնարաւոր կը լինի փակել տարածքների փոխանակման մասին անհեթեթ խօսակցութիւնները տարբեր ատեաններում: Սակայն, աւա՜ղ, ոչ միայն չբնակեցրինք այդ տարածքները, այլեւ որեւէ բան չարեցինք կանխելու համար ներսից մեզ մաշող եւ յօշոտող արտագաղթը:

Արցախի հողը եզակի բերրի է. կարելի է տարեկան երկու կամ երեք անգամ բերք ստանալ: Մասնագէտների կարծիքով՝ ճիշդ տնտեսավարման դէպքում Արցախը կը կերակրի ոչ միայն ինքն իրեն, այլեւ սակաւահող Հայաստանի բնակչութեանը։

Քարվաճառի (Նոր Շահումեան) եւ Քաշաթաղի (Լաչին) շրջանների վերականգնումն ու վերաբնակեցումը պէտք է լինէին հայութեան առաջնահերթ խնդիրները:

Ազատագրումից գրեթէ երկու տասնամեակ անց Քարվաճառի եւ Քաշաթաղի շրջաններում, որոնց ընդհանուր տարածքն աւելի քան 5000 քառակուսի քիլոմեթր է բնակւում է շուրջ 13,000 հայ: Այս թիւը անփոփոխ է մնացել վերջին տասը տարում:

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան նպատակն է վերաբնակեցնել այդ տարածքները այն մտահոգութեամբ, որ «Հողը պատկանում է այդ տարածքների վրայ բնակողներին»։ 2008ին Արցախի պետութիւնը «Ճէյմս Թիւֆէնքեան» կազմակերպութեան հետ միասին Բերձորի մէջ կազմակերպում է համագումար՝ նպատակ ունենալով վերաբնակեցնել Քաշաթաղը եւ Քարվաճառը։

Համագումարում Ճէյմս Թիւֆէնքեանը իր խօսքն սկսեց՝ ամպիոնի տակից հանելով հաստափոր մի հատոր, որի իւրաքանչիւր էջը բաղկացած էր զոհուած մի ազատամարտիկի կենսագրականից։ Թիւֆէնքեանը՝ խօսքը ուղղելով համագումարի ներկաներին, ասաց. «Մենք այսքան արիւն թափեցինք վաստակելու համար այս հողը, բայց մենք ի՞նչ արեցինք այս հողերը մեզ պահելու համար»։ Յետոյ ամպիոնի տակից հանեց մի ճերմակ թուղթ եւ ասաց, որ մարդիկ այս պարապ թղթին համազօր աշխատանք են կատարել, եւ խօսքը ուղղելով ներկաներին՝ աւելացրեց. «Արդէ՛ն ժամանակն է, որ մենք մեր թեւերը սոթտենք եւ անցնենք աշխատանքի»։

Արձագանգելով այս երկրորդ կոչին՝ Քաշաթաղի վերաբնակեցման եւ Արցախի գիւղատնտեսութեան զարգացման նպատակով, 2009ին մի խումբ հայ գործարարներ հիմնադրեցին «Արցախ Ռուց Ինվեսթմըն»չ (ԱՌԻ) – Artsakh Roots Investment (ARI)  ընկերութիւնը:

Ճիշդ սկզբունք է, որ այս տարածքները պէտք է արագօրէն վերաբնակեցնել, բայց այդ հնարաւոր չէ կատարել բարեսիրական աշխատանքներով, այլ՝ պէտք է հիմնականում ներդրում կատարել։ Յաւելեալ, տնտեսութիւնները հնարաւոր չէ կառուցել բարեսիրական աշխատանքներով, խոստումներով կամ նիւթական օժանդակութեամբ. պէտք է ներդնել։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը միջազգայնօրէն ճանաչուած չէ, ուստի օտարերկրեայ ընկերութիւնները խուսափում են այստեղ ներկայութիւն ունենալուց:

ԱՌԻն ստեղծուեց 18 հոգուց բաղկացած հայ գործարարների համախմբումով, եւ գոյացաւ կոկիկ դրամագլուխ, պայմանագրութիւն ստորագրուեց Լեռնային Ղարաբաղի պետութեան հետ, ուր յստակօրէն նշուած է, որ այս գումարները հատուած առ հատուած պիտի տրամադրեն պետական այն մարմնին, որ զբաղած է գիւղացիների հարցերով եւ գիւղատնտեսութեան զարգացման աշխատանքներով՝ «Ագրոֆոնդ»ին։

«Ագրոֆոնդ»ը պետական հիմնադրամ է, որի կարելիութիւնները, դժբախտաբար, սահմանափակ են։ ԱՌԻն եկաւ այդ հաստատութեան թիկունք կանգնելու, որովհետեւ պէտք էր գիւղացուն դրամագլուխ տրամադրել։ Քաշաթաղը բերրի հող եւ սքանչելի կլիմա ունի երկրագործութեան համար, բայց աշխատող բազուկը եւ նպաստաւոր պայմանները բաւարար չեն, պէտք է նաեւ դրամագլուխ, թիկունք կանգնել, օժանդակել այդ աշխատանքներին:

ԱՌԻն 100,000 դոլար գումարը մաս առ մաս ուղարկում է «Ագրոֆոնդ»ին՝ ըստ նախապէս գոյացած գրաւոր պայմանագրութեան, ուր աշխատելաոճը մանրամասնօրէն ճշդւում էր շատ թափանցիկ, բոլորին հասանելի գործարարութեան տիպարի (բիզնես մոդելի) հիման վրայ։

Առաջին փորձը եղաւ, եւ գիւղացիները գոհ մնացին։ Արձագանգները այնքան դրական էին, որ հասկացանք, թէ յառաջացած նախնական դրամագլուխը բաւարար չէր, այլ՝ պէտք էր այն բազմապատկել։

 Նախնական յաջողութիւնների հետեւանքով, 18 հոգին վերածուեց 150 գործարարների. ներդրած գումարը, որ սկզբնական փուլում շուրջ 300,000 դոլար էր, վերածուեց շուրջ 3 միլիոն դոլարի, եւ աշխատանքը շարունակուեց հաստատուած գործարար տիպարի հիման վրայ։

Գիւղացին գոհ է, պետութիւնը գոհ է, ներդնող բաժնետէրերն էլ են գոհ, որովհետեւ կատարեցին շարունակուող ներդրում։ Չենք ուզի, որ մարդիկ գումար տան, եւ այն մի քանի տարուայ ընթացքում վատնուի, անհետանայ։ Այդ գումարը մօտ 6 տոկոս շահոյթով անվերջ ինքնիրեն նորոգող է ընկերութեան բաժնետէրերի համար:  Համեմատած ուրիշ մարզերի՝ գումարից ստացուած շահոյթը միգուցէ չնչին է, բայց շատ աւելի է, քան այս օրերին արեւմտեան դրամատնային համակարգի տուած շահոյթը: Ներդնողների համար այս նախաձեռնութիւնից իրենց բաւարարութիւնը ոչ թէ միայն ստացած տոկոսներն են կամ եկամուտն է առհասարակ, այլ՝ հոգեկան այն մեծ բաւարարութիւնը, որ վերջապէս իրենք էլ են մասնակցում հայրենաշինութեան մեծ աշխատանքին։

Հայաստանը եւ Արցախը շրջափակուած են ոչ-բարեացակամօրէն տրամադրուած ազերիներով եւ թուրքերով։ Հայաստանն ունի շատ մեծ ու վտանգաւոր մի խնդիր. այսօր եթէ այդ շրջափակումը դառնայ ամբողջական, ապա կարելի է Հայաստանը սովի մատնել։ Հետեւաբար, Հայաստանի նկատմամբ սպառնալիքների դէմ տարուած աշխատանքներից մէկը պէտք է լինի այն, թէ ինչպէ՞ս անել, որ գէթ տարրական, հիմնական սննդեղէնի կողմից ամբողջովին անկախ լինենք։

Արցախի վարչապետը մի քանի առիթով ասել է. «Եթէ այսօր մենք Արցախի մէջ ունենանք ութսունից իննսուն հազար գլխաքանակ հաշուող մեծ եղջիւրաւոր անասուն, ապա կարող ենք Հայաստանի եւ Արցախի կաթը, մսեղէնը, պանիրը, մածունը եւ կարագը հայթայթել»։ Սա շատ կարեւոր, ռազմավարական հարց է։ Երբ երկիր կառուցում էք, պէտք է երկիրը բաւարարուած լինի կենսական սննդատեսակների կողմից։ Քաշաթաղի շրջանը նաեւ շատ յարմար տարածքներ ունի հացահատիկի մշակութեան համար։

Հիմա ԱՌԻն իր ուժը կենտրոնացրել է անհատ գիւղացու տնտեսութիւնը զարգացնելու վրայ։ Այն գիւղացին, որ ունէր մէկ, երկու կամ երեք կով, այսօր, շնորհիւ իր ստացած վարկերի, թիւը գրեթէ կրկնապատկել ու եռապատկել է. այսօր կը տեսնէք գիւղացիներ, որոնք քսան, նոյնիսկ՝ քառասուն կով ունեն։ Նաեւ պէտք է մտածել գիւղացիների արտադրած կաթը հաւաքելու մասին, թէեւ դա կատարւում է գոյութիւն ունեցող կաթնամթերքի հաստատութիւնների կողմից: Բայց երբ անասունների թիւը կ՛աճի, արտադրութիւնն էլ կ՛աճի, ուստի պէտք է անպայմանօրէն նաեւ մտածել յարմար վայրերի մէջ պանիրի գործարանի կամ գործարանների մասին:

Նաեւ այն գիւղացին, որ ցանում էր մէկ հեկտար, այսօր ցանում է արդէն 20, 30, կամ 50 հեկտար։ Ուրեմն՝ գիւղացին կամաց-կամաց հարստանալու կամ տնտեսապէս ընդունելի միաւորի վերածուելու ընթացքի մէջ է: Նպատակն է, որ այդ փոքր տնտեսութիւն ունեցող գիւղացիները աճեն, իւրաքանչիւրը ինքնին դառնայ մի փոքր հաստատութեան տէրը։

Գիւղացին երբ ուզում է գումար փոխ առնել, դիմում է պետութեան «Ագրոֆոնդ» հիմնադրամին՝ ասելով. «Ուզում եմ վերցնել երկու կով՝ այսինչ նպատակի համար, ուզում եմ ագարակս մեծացնել: Ներկայում ունեմ չորս կով, ունեմ տուն, այսքան զաւակ» եւ այլն, մանրամասն կը տայ իր բոլոր տուեալները, իսկ եթէ կ՛ուզի հողագործութեամբ զբաղուել, կ՛ասի, թէ ինչքան տարածք ունի, այդ տարածքները մշակել է թէ ոչ, ինչքան է մշակել, ապագայի ի՞նչ ծրագրեր ունի եւ այլն, եւ իր ծրագրերը մանրամասն կը ներկայացնի հիմնադրամին:

Հիմնադրամը այդ բոլորը առաջին մաղից կ՛անցկացնի եւ կ՛ասի, թէ արդեօք ընդունելի՞ է կամ ոչ եղած առաջարկութիւնը։ Յետոյ կը հաւաքի յայտերը եւ կը փոխանցի ԱՌԻն՝ 25 յայտերի փաթեթներով (25 յայտը արդէն կազմում է 100,000 դոլար)։ Ստացուած յայտերը ԱՌԻի մաղից ալ կ՛անցկացնեն, որովհետեւ ԱՌԻն էլ ունի տուեալներ, թէ ո՛ր գիւղացիները լաւ չեն աշխատել եւ որ գիւղացիները արժանի են յետագայ խրախուսանքի։ Երբ 25 յայտերը կ՛ընդունենք, անմիջապէս կ՛ուղարկուի 100,000 դոլարը։ Հիմնադրամը, իր հերթին, այդ 100,000 դոլարը կը բաժանի գիւղացիներին՝ ներկայացուած յայտերի հիման վրայ։ Յաջորդ ամռանը մենք կ՛ուղարկենք երիտասարդներ, որոնք այդ յայտերի ցուցակները իրենց ձեռքին, կը շրջեն գիւղից գիւղ, կ՛այցելեն գիւղացիներից իւրաքանչիւրին՝ ստուգելու, թէ ո՞ր գիւղացին է ստացել գումարը, նպատակային ձեւո՞վ է ծախսել դա եւ ի՞նչ արդիւնք է ձեռք բերել։

Ըստ պայմանագրութեան՝ ԱՌԻն փոխատուն է, հիմնադրամը՝ փոխառուն։ Կայ պայմանագրութեան երրորդ կողմը՝ Արցախի պետութիւնը, յանձին կառավարութեան, որ տրուած գումարների «երաշխաւոր»ն է: Եթէ հիմնադրամը որեւէ պատճառով չկարողանայ այդ գումարները վերադարձնել, կառավարութիւնն ի՛նքը պէտք է վերադարձնի։ Կառավարութիւնն էլ կարելի է նկատել «ռիսկ»ային գործօն։ Բայց Լեռնային Ղարաբաղի կառավարութիւնը մեծ «ռիսկ» չի, որովհետեւ այն շատ քիչ կառավարութիւններից է, որ դեռեւս որեւէ արտաքին պարտք չունի։ Հետեւաբար, շատ աւելի լաւ տնտեսական վիճակի մէջ է, քան որեւէ ուրիշ կառավարութիւն: Բուն սպառնալիքը հաւանաբար պատերազմի վերսկսումն է, բայց դա մի սպառնալիք է, որ բոլոր ներդնողներն էլ նկատի են առել։

Այս տարի երկրորդ անգամն է, ԱՌԻի ներդնողների մեծ մասը եկել է շրջագայելու երեք–չորս օրով։ Այդ ընթացքում պիտի այցելեն իրենց ներդրումների վայրերը, պիտի շփուեն գիւղացիների հետ, գիւղացիներից պիտի տեղեկանան, թէ իրենց ներդրումների անդրադարձը ի՛նչ է եղել, արձագանգը ի՛նչ է, եւ իրենց աչքով տեսնեն, իրենց ձեռքով շօշափեն ներդրումների արդիւնքները եւ ըստ այնմ՝ ճիշդ որոշեն իրենց ապագայ անելիքները։

Լեռնային Ղարաբաղի վարչապետի առաջարկութեամբ, Քաշաթաղի վերաբնակեցման համար մտածեցինք գիւղացիներին յարմար եւ արժանավայել բնակարաններ տրամադրել։ Մտածեցինք նոր գիւղի ծրագրի մասին։ Գործարարները որոշում էին Գորիս-Ստեփանակերտ մայրուղու հարեւանութեամբ, Բերձոր չհասած, Աղաւնոյ գետի ափին՝ նոյնանուն գիւղի տեղում, կառուցել մի նոր գիւղ՝ Առիաւան, եւրոպական չափանիշներով:

Նպատակը այնպիսի մի գիւղի ստեղծելն է, որի կենցաղային կարելիութիւնները շատ նման լինեն Արեւմուտքի գիւղերի մէջ գոյութիւն ունեցողներին, որպէսզի գիւղացին շօշափելի ձեւով բարելաւի իր ապրելակերպը, եւ փոխանակ ինքը տունը ստանայ նուիրատուութեան ձեւով, նաեւ ինքը իր ճակատի քրտինքը թափի իր տան համար։ Գիւղացին պիտի գնի իր տունը եւ ոչ թէ այն նուէր ստանայ։ Եթէ նա իր ճակատի քրտինքը թափած լինի իր տան շինարարութեան համար, աւելի կը կապուի իր տանը, իր հողին, իր աշխատանքին:

Գիւղը պիտի կառուցուի երեք փուլով։ Առաջին փուլում կառուցուած է 50 տուն։ Երկրորդ եւ երրորդ փուլերում պիտի կառուցուեն նոյնպէս յիսունական առանձնատներ: Իւրաքանչիւր տուն ունի իր յարակից տարածքը՝ տնամերձ հողը, որպէսզի գիւղացին նաեւ իր անմիջական կարիքները հոգայ՝ ցանի իրեն անհրաժեշտ բոյսերը, իսկ գիւղի վերջաւորութեան պիտի ունենան իրենց գոմերը։ Իւրաքանչիւր տուն կ՛ունենայ օրը 24 ժամ բնական ճնշումով հոսող իր ջուրը: Փորձում ենք նաեւ արեգակի ճառագայթներով ապահովել տաք ջուրը, որպէսզի գիւղացին ապրի այնպիսի յարմարութիւններով, ինչպէս մարդիկ ապրում են աշխարհի որեւէ զարգացած անկիւնում։ Կը կառուցուի նաեւ կոյուղու համակարգ: Կոյուղու պարունակութիւնը գետի մէջ պիտի թափուի որոշ զտումներից յետոյ, որպէսզի բնապահպանութեան խնդիրներ չառաջանան։

Մենք ուզում ենք առաջին յիսունի փորձը մինչեւ վերջ հասցնել: Զգացինք, թէ կապալառուների հետ աշխատանքը ինչպէ՛ս է, ի՛նչ դժուարութիւններ է ենթադրում, կապալառուն ինչպէ՛ս է մտածում, մե՛նք ինչպէս ենք մտածում, պետութի՛ւնը ինչպէս է մտածում։ Սա մի փորձ էր, որ ունեցանք գիւղաշինութեան մէջ. քարը քարի վրայ զետեղելու, կտուրը դնելու, ներքին յարդարանքը կատարելու փուլի փորձն ունենք հիմա։

ԱՌԻն, ինչպէս որեւէ ուրիշ միջազգային ընկերութիւն, ունի «գործարար ընկերութեան» աշխատելաոճը։ Ընկերութեան հիմնական քաղաքականութիւնը ճշդում է Տնօրէնների խորհուրդը։ Նախ ճշդում է կարճաժամկէտ ծրագրերը, ապա նաեւ երկարաժամկէտ ծրագրերը: Ընկերութեան հեռաւոր տեսլականն է, որ այս ընկերութիւնը դառնայ Արցախի ներդրումային գլխաւոր ընկերութիւններից մէկը, եթէ ոչ գլխաւորը։ Բայց այդ անելու համար ուզեցինք նախ ունենալ կարճաժամկէտ փորձ, տեսնելու համար մեր այդ տեսական կարելիութիւնները գետնի վրայ։ Հինգ տարուայ փորձը բաւական ամրապնդեց մեր հաւատքը այս աշխատանքի նկատմամբ, ասելով, որ ճիշդ է, կարելի է վարել մի աշխատանք, եթէ այն կատարուի «բազմազգեան ընկերութեան» սկզբունքների հիման վրայ:

Եթէ նայինք մեր անցեալի պատմութեան՝ այն շատ յաջող է ընթացել։ Պետութիւնը, յանձին հիմնադրամի, իր բոլոր պարտաւորութիւնները կատարել է տառացիօրէն, տոկոսները վճարել է օրին։ Փոխատուութիւնները տրամադրւում են երեք տարով. երբ երեք տարին աւարտուի, գումարը պէտք է ետ տան։ Այդ գումարները ետ տրուած են։ Ժամկէտները եւ պայմանագրութեան մէջ նշուած բոլոր կէտերը պետութիւնը յարգել է։

Հիմա, այս փորձից յետոյ, կարող ենք ճակատաբաց ասել արտասահմանցի բոլոր գործընկերներին, որ կատարել ենք մի փորձ, ուր անհատ գործատէրը նուազագոյն վտանգով կարող է մտնել խմբային աշխատանքի մէջ։ Այս գործը սկսուեց փոքր վերապահութեամբ, բայց այն ամբողջական գիտակցութեամբ, որ ձեռնածալ նստելը եւ ոչ մի բան չանելը ամէնից վտանգաւորն է: Մեր հայրենիքի համար պէտք է աշխատանք տարուի: Այդ աշխատանքը, ինչ էլ լինի, անպայման վտանգի մի կողմ ունի, բայց պէտք է ունենանք այդ վտանգը յաղթահարելու համարձակութիւնը։

ԱՌԻի մասին յաւելեալ տեղկութիւնների համար այցելեք

www.ariroots.com,

կամ կապուեցեք

info@ariroots.com, +961-643-819։

http://asbarez.com/arm/245930